به گزارش آبنما کار میراث جهانیِ گنبد قابوس یا همان برج آجری قابوس در شرایط خوبی به سر نمی برد. نَم و رطوبت به درون سازه رخنه کرده و سراسر بخش پایینی برج را فرا گرفته است.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، روزنامه قانون نوشت: ارزشمندترین اثر مِهرازی (معماری) دوره اسلامی استان گلستان و بلندترین برج آجری جهان با گنجایش و توانمندی های فراوانی که دارد، همچنان در زادگاه خود ناشناخته مانده و مردم شهر هنوز نتوانسته اند با آن پیوندی برقرار کرده و در واقع با این میراث جهانی بیگانه هستند. همینطور نبود آموزش و پالایش فرهنگ بازدید و مراقبت از آثار فرهنگی در بین مردم شهر که اندک بازدیدکنندگان این میراث جهانی به شمار می آیند، باعث تکرار رفتارهای صدمه رسانی همانند آواز خواندن یا صدا درآوردن و پای کوبیدن بر کف سازه به بهانه پژواک صدا در گنبد، نشستن بر روی سکوی درون برج و دست کشیدن و لمس کردن آجرهای سازه و بهره گیری از فلاش دوربین شده که همه این ها برای پایداری این یادگار بی همتا تهدید به شمار می آید. کمبود نیروی نگهبان و نبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی بعد از ساعت اداری در درون محوطه یک اثر جهانی از دیگر دشواری های بزرگ ترین برج آجری جهان است که جای شگفتی دارد.
اما بی شک نَم و رطوبتی که به درون سازه رخنه کرده و شوره های سپید رنگی که در بالای برج پدیدار شده و از همه بدتر عوامل بیولوژیکی یا همان رویش گیاهان و گُل سنگ ها بر روی گُنبد مخروطی شکل برج، خطری جدی برای آن به شمار می آید. مبحث بوستان چسبیده به این یادمان جهانی در حریم درجه یک آن، به موضوعی چالش برانگیز میان نهادها و دستگاه های اجرایی و شهری تبدیل گشته است. بوستانی که به باور کارشناسان میراث فرهنگی باید به بیرون از حریم درجه یک میراث جهانی برج قابوس جا به جا شود. وجود کالاهای چینی و فرنگی بعنوان صنایع دستی بومی و کسب و کار دست فروشان در کنار اثر جهانی به همراه وسایل بازی و آسایش و سرگرمی کودکان و نوجوانان در بوستان محله ای، چهره ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است و با روح یک اثر تاریخی و جهانی ناهمخوان است. باید دانست مهم ترین مساله درمورد یادمان های تاریخی، پاسداشت آنان است. این گونه کارها با قانون های میراث فرهنگی و منشورهای بین المللی حفاظت از یادمان های تاریخی ناسازگار است. گسترش افسار گسیخته شهر و پیشرفت نادرست خانه های مسکونی تا نزدیکی اثر در دهه های گذشته دیگر دشواری برج جهانی قابوس است که اگر پیشگیری نشود در آینده ای نه چندان دور تهدیدی جدی برای برون رفت از میراث جهانی آن خواهد بود. میراث جهانی برج قابوس با همه پتانسیل ها و ارزش فراوانی که دارد بعد از گذشت ۶ سال از ثبت جهانی آن، همچنان تنهاست و هنوز مردم شهر نتوانسته اند با آن ارتباطی برقرار کنندکه به پاسداشت آن از جانب مردم شهر منجر شود. نبود هماهنگی میان دستگاه ها و نهادهای شهری و فرهنگی و نرسیدن به یک اتفاق نظر فراگیر در بین مدیران شهری برای پیوستگی فرهنگی اثر جهانی با مردم و کم کاری های سرپرستان فرهنگی بخصوص سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس در این زمینه، از علل دوری مردم از میراث جهانی برج قابوس است.
میراث جهانی گنبد قابوس
یکی از یادمان های ویژه و برجسته در مِهرازی دوره اسلامی، گنبد قابوس است. این یادمان که پانزدهمین اثر از آثار ایران در لیست یونسکو است در سه کیلومتری شمال خاوری (شرقی) شهر باستانی گرگان (جرجان) در سال ۳۹۷ مَهی (قمری) ساخته شده است که می توان آنرا یک یادمان هم برای شهر و هم سازنده آن، کاووس پور وُشمگیر دانست.
قابوس وُشمگیرچه کسی بود
کاووس (قابوس) پسر وُشمگیر، نامدار به شمس المعالی (۴۰۳ – ۳۳۶ مَهی) پرآوازه ترین پادشاه آل زیار است. وی بعنوان مردی دانشمند، هنرپرور، نویسنده ای زبردست، پشتیبان نویسندگان، هنرمندان و چکامه سُرایان (شاعر) هم روزگار خود به شمار می رفت. همچون این دانشمندان می توان به ابوریحان بیرونی و پورسینا اشاره نمود.
معماری گنبد قابوس
مصالح اصلی سازه از آجر معمولی و ریشه دار در بام و گچ است. بلندای سازه از پِی تا سقف ۶۲ متر و ۸۸ سانتی متر است. کُلفتی دیوار آن ۴ متر و ۸۰ سانتی متر است. بدنه دایره ای شکل بیرونی گنبد قابوس دارای ۱۰ ترک (همانند ستاره ۱۰ پر) است. این ترک ها که در پیرامون آن و به فاصله های یکسان از یکدیگر جای دارند، از پای بست سازه آغاز و تا زیر سقف گنبدی دنباله می یابد. این ویژگی، کشیدگی بلندای سازه را نمایان تر می کند. سازه دارای گُنبد مخروطی به بلندای ۱۵ متر و ۸۷ سانتی متر است. بلندای کل سازه از کف تپه تا اوج سقف شیبدار ۵۲ متر و ۸۴ سانتی متر است که در بخش خاوری آن روزنه ای ساخته شده است. محیط درونی آن ۳۰ متر و ۱۴۴ میلی متر و محیط بیرونی ۶۰ متر و ۲۸۸ میلی متر است. ورودی سازه در سمت جنوب خاوری است که در سر دَر هلالی آن، گلوی چفدآویزی (مقرنسی) جای دارد و بنظر می رسد یکی از اولین کاربردهای این نمونه آرایش ها (تزیینات) در مِهرازی اسلامی ایران بوده است. آجرنوشته های (کتیبه) گنبد قابوس با دبیره (خط) کوفی بنایی (معلقی) د یک نگاه به سادگی سراسر خوانا و برجسته هستند که در دو ردیف در بدنه سازه در قاب های مستطیلی به گونه توازن (قرینه) در بالا و پایین تکرار شده است. نوشته ها از گوشه خاوری شروع شده است.
برگردان آجر نوشته ها به پارسی: ۱- به نام خداوند بخشنده مهربان ۲- این است کاخ با شکوه ۳- امیرشمس المعالی ۴- امیر پسر امیر ۵ – قابوس فرزند وُشمگیر ۶ – فرمان داد به ساخت آن در زندگانیش (حیات) ۷- سال نود و هفت ۸- و سیصد مَهی ۹- و سال هفتاد و پنج ۱۰ – و سیصد خورشیدی.
متن آجر نوشته ها نشان داده است که سازه در زمان قابوس پسر وشمگیر ساخته شده و تاریخ برگزاری آن سال ۳۹۷ مَهی برابر با ۳۷۵ یزدگردی و ۳۸۵ خیامی (خورشیدی) و سال ۱۰۰۶ و ۷ میلادی است.
پروفسور آرتور پوپ در مورد برج قابوس می نویسد: در زیر سمت خاور کوه های البرز و در مقابل بیابان های پهناور آسیا یکی از بزرگ ترین شاهکارهای مِهرازی ایران با همه شکوه و بزرگی خود قد براَفراشته است. این سازه گنبد کاووس، آرامگاه کاووس پور وشمگیر است و برج آرامگاه از هرگونه آرایش به دور است. جنگنده ای با نیروی ایمان در نبرد رو در روی، پادشاهی چکامه سُرا در نبرد با جاودانگی. آیا آرامگاهی چنین بزرگ و توانا وجود دارد.
ویل دورانت هم در مورد آن نوشته است: گرگان در سده ۱۰ میلادی (روزگار زیاری ها) یکی از سرزمین های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر نامور بود، همانند کاووس وشمگیر که پورسینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی ۵۲ متری دارد.
