آبنما کار: سعید فلاح فر معتقد می باشد حراج تهران، قبل از آن که رخدادی هنری باشد، فعالیتی اقتصادی و مبتنی بر کالایی به نام هنرـ صنعت است.

به گزارش آبنما کار به نقل از مهر، حراج تهران یکی از رویدادهای مهم در حوزه هنرهای تجسمی ایران است که سالی دوبار برگزار می گردد و موافقان و مخالفان بسیاری هم دارد. سال قبل حراج تهران در ایام ۸ تیر و ۲۱ دی ماه در هتل پارسیان آزادی با مجموع فروش ۶۵ میلیارد و ۷۸۱ میلیون تومان اجرا شد.
در این میان حراج تهران هر ساله مخالفان و موافقانی داشته است و برگزاری این حراج پارسال باز از این قاعده مستثنی نبود. برخی منتقدان معتقدند حراج تهران بیشتر از آنکه به جنبه زیبایی شناسی هنرهای تجسمی بپردازد به چرخه مالی و اقتصادی یک اثر می پردازد و این مسیر را معضلی برای هنرمندان فعال و هنرهای تجسمی می دانند. در زیر دیدگاه یکی از کارشناسان هنری را از نظر می گذرانید که نسبت به حراج تهران نگاهی انتقادی دارد.
سعید فلاح فر یکی از منتقدان هنری است که در یادداشتی به نسبت حراج تهران با هنر و هنرمندان پرداخته است و ماهیت این رویداد را مورد بررسی قرار داده است.
متن این یادداشت را در ادامه می خوانید؛
«حراج تهران» شاید مهمترین رویداد هنرهای تجسمی نباشد اما پر آوازه ترین و پرحاشیه ترین رویداد سال های اخیر شمرده می شود. حراج تهران در این چند سال، به مدد ارقامی که برای حوزه هنرهای تجسمی تازه و شگفت آور است و به سبب حاشیه های متنوع و فراوان، بیشتر از مجموع برنامه های تجسمی و حتی مجموع نمایشگاه های مهم تهران، دوسالانه ها، جشنواره ها و… سرتیتر اخبار این حوزه را به خود مختص کرده است. حراج تهران از نخستین دوره با نقدهای زیادی روبرو شد. گاهی حراج را به تنها فرشته نجات هنرهای تجسمی تعبیر کرده اند و گاهی در هر آنچه کاستی و خطاست، انگشت بهتان دراز کرده و مقصرش دانسته اند. نقدهایی که از عرش تا فرش را شامل حراج تهران و دست اندرکارانش کرده و هنوز می کند. واقعاً ماجرای حراج تهران چیست؟ چرا و چگونه به راه افتاد؟ هنرمندان نسل جدید تاجر شده اند و یا تاجران علاقمند به هنر؟ حراج تا چه حد وامدار شرایط اقتصادی و تا چه حد وابسته به اوضاع سیاسی و اجتماعی است؟ آیا منفعت و آسیبی هم دارد؟ آیا حراج با فساد اقتصادی ارتباط دارد و چنان که گفته اند، زاییده مافیا و فساد اقتصادی می باشد و یا مولد آن؟ نسبت حراج تهران با هنر و سایر رویدادهای هنری چیست؟ چرا دیگر حراج های گاه و بیگاه هنری نتوانسته اند با حراج تهران رقابت کنند؟
اشتباه در شناخت جایگاه، ساختار و کارکرد عملی حراج تهران منبع سوءتفاهماتی است که خیلی از گمانه زنی ها و اظهارنظرات را به بیراهه کشانده است
طرح این مساله شاید کمی کدورت آفرین باشد اما واقعیت دارد. عمده این نقدها، چه آنهایی که ستایش آمیز بوده اند و چه آنها که کوبنده و درآمیخته با دشنام و ناسزا، از یک آبشخور برآمده اند؛ سو تفاهم. حراج تهران نظام و تعریفی دارد که کمتر در تحلیل ها و بررسی ها با دقت کافی به کار منتقدین آمده است. اشتباه در شناخت جایگاه، ساختار و کارکرد عملی حراج تهران منبع سوءتفاهماتی است که خیلی از گمانه زنی ها و اظهارنظرات را به بیراهه کشانده است. امیدها را ناامید کرده و یا برای اقتصاد هنر، فضای انتزاعی و شکننده ای تولید کرده است.
مقایسه ناصواب حراج تهران با سایر رویدادهای این حوزه گاهی به سهو و گاهی به عمد موجب وضعیت تاریک و پرچالش موجود می شود. برخی از هنرمندان و حتی مدیران فرهنگی تلاش می کنند این پدیده را در چهارچوب مطلق هنر ارزیابی کنند تا از این رهگذر گزارش و آماری فریبنده برای رونق هنرهای تجسمی دست و پا کنند و یا ضعف های بخش های دیگر هنر را پشت هیاهوهای حراج، دور از چشم و بی اهمیت نشان دهند. در این میان شائبه حمایت ها و مساعدت های دولت (که متولی بسترسازی و تولید ثروت است و نه تولید پول و کسب درآمد و شراکت های رسمی و غیررسمی مالی) دور از ذهن نمی نماید. حمایت هایی که گاهی به واسطه تکذیب ها و انکارهای ناشیانه، افکار عمومی را حساس تر هم کرده است.
حراج از کالامحوری نظریه های اقتصادی تبعیت می کند و اثر هنری را در تعریفی مغایر باورهای پیشین، وارد فرمول ها و محاسبات بازار و سرمایه و سود و… می کند
عده ای از تشخیص «هنر»، «هنر سرگرمی» و «هنر صنعت» طفره می روند و در قیاس آنها گرفتار اشتباهات کلیدی و یا پنهان کاری عمدی می شوند. نباید حراج تهران را با معیاری غیر از ساز و کارهای اقتصاد و حراج اندازه کرد. باید پذیرفت حراج تهران، قبل از آنکه رخدادی هنری باشد، فعالیتی اقتصادی و مبتنی بر کالایی به نام «هنر صنعت» است. حراج از کالامحوری نظریه های اقتصادی تبعیت می کند و اثر هنری را در تعریفی مغایر باورهای پیشین، وارد فرمول ها و محاسبات بازار و سرمایه و سود و… می کند. هنرمند و اثر هنری در حراج قاعدتاً سفارش پذیر است و از تأمین نظر خریدار و دلال یا استقبال از سفارش های برندسازی و… ابایی ندارد. بدین سبب نباید از حراج تهران انتظاری مشابه دوسالانه ها و حتی بخش فرهنگی و هنری نگارخانه ها داشت.

حراج تهران بنا به تعاریف و اهدافی که دارد باید مثل هر تاجری، آثاری را عرضه نماید که فروش و سود مالی بیشتری دارد. بدین سبب کیفیت و خصوصیات محض هنری بااینکه امری مهم در این تجارت شمرده می شود اصل اول انتخاب و عرضه آثار نیست. از طرفی حراج به عکس رویدادهای ملی برای کسب رضایت مخاطب عام و خریدار طبقه متوسط و منتقد هنری و… تلاش نمی کند و حوزه وظایفش محدود به مشتری های بالقوه و با عنایت به تراز قیمت ها، بسیار محدود است. توقع سپهسالاری هنر و ارتقای کیفیت و سلیقه هنری مردم از حراج، یا توقع وظایف آموزش تخصصی و عمومی و… از حراج، خواسته نامربوط شمرده می شود. اگر بی تعصب، وظایف ذاتی حراج تهران را بپذیریم، ناگزیر همه آنچه بعنوان انتقاد از سطح کیفی آثار و یا الزاماتی که برای شرح کیفیت آثار حراج گفته شده است باید به کل منتفی و ناوارد فرض نماییم. کیفیت در حراج تنها وقتی اولویت است که همسوی افزایش سود و قیمت باشد و عوامل افزایش قیمت دامنه ای وسیع تر از تک عنصر کیفیت دارند. از طرفی هم، فشار روانی حاصل از قدرت مالی حراج توانسته است در سلیقه برخی از هنرمندان مشتاق به حضور در حراج و یا مخاطبانی که کیفیت را با میزان ارزش مالی می سنجند، تأثیرات مخربی به جا بگذارد که رفع آنها جز بوسیله آشنایی کامل با ماهیت و کارکرد حراج ممکن نمی گردد. همچون اینکه حضور و فروش هیچ اثری در حراج الزاماً نه به مدلول ارزش های کیفی اثر و هنرمند است و نه خود به خود محکوم به انگ کنایه آمیز تجاری.
همچنین است در مورد اظهارنظراتی که محدودیت و تکرار شرکت کنندگان در حراج را نشانه رفته و آنرا تعبیر به مافیا می کنند. بدیهی است هر صاحب تجارتی این حق را دارد که کالایی را عرضه نماید که به هر دلیلی مایل به عرضه و فروش آن است. چه این تمایل حاصل پیش بینی سود بیشتر باشد و چه از نسبت های شخصی و تجاری و گروهی و… نشأت گرفته باشد. همانطور که مثلاً انجمن های تخصصی هنرهای تجسمی برای برگزاری نمایشگاه های عمومی خود (از جمله انبساط، ده روز با عکاسان، سرو نقره ای و…) شروطی برای مشارکت اعلام و از پذیرش آثار هنرمندان غیرعضو ممانعت می کنند. در واقع به عکس رویدادی مثل دوسالانه که رویدادی ملی و همگانی است و موظف به توزیع عادلانه فرصت بین هنرمندان، حراج تهران چنین تعهد ملی و فراگیری ندارد.
حراج مختار است برای حفظ منافع مالی خود و شرکت کنندگان در حراج نام خریداران خودرا (به عنوان سرمایه اقتصادی حراج) محفوظ نگهدارد. بااینکه این امر، به لحاظ اصول شفاف سازی تجارت، برای عده ای قابل قبول نیست و به اعتقاد ایشان فرصت سوءاستفاده های اقتصادی را بیشتر می کند و یا عاملی می شود برای محافظت از متخلفین مالی و اقتصادی جامعه. نمی توان این حقیقت را کتمان کرد که بعضی از حامیان و طرفداران حراج، بیشتر از آنکه دلسوز هنر و اقتصاد هنر باشند، فرصتی اینچنین را برای توسعه فعالیت های پنهان اقتصادی و حتی سیاسی خود لازم می دانند. البته در بین خریداران، اتفاقاً کم نیستند افرادی که اصراری بر گمنامی ندارند و یا حتی گاهی به سبب وسوسه کسب شهرت، جلب نظر، ترفندهای شغلی، تفاخر و تظاهر به تغییر طبقه اجتماعی و… تمایل زیادی به شناخته شدن دارند.
گاهی چنان قیمت آثار هنری در نگارخانه ها و فروشگاه های هنری، افسانه ای و غیرمنطقی است که برخی از خریداران معمولی دیگر جرأت خواندن لیست قیمت آثار نگارخانه ها و شمردن صفرها را ندارند
معمولاً برخی منتقدین قیمت آثار حراج ها را با سایر قسمت های بازار قیاس می کنند و از آن نتیجه می گیرند که این میزان اختلاف غیرطبیعی و غیر واقعی و حتی ساختگی است. دوگانگی رونق اقتصادی در حراج و رکود در دیگر بخش های هنرهای تجسمی این استنباط را تأیید می کند. فارغ از اعداد و ارقام صوری که امکان دارد واقعی نباشند یا هیچ گاه وارد گردش مالی حقیقی نشوند، نباید سوژه قیمت گذاری در حراج را با بازارهای معمول دیگر مقایسه کرد. علاوه بر مقدمات و ترفندهای بازاریابی و بازارسازی و…، خرید و فروش در حراج برمبنای یک قرارداد دو طرفه و اعتباری انجام می شود. به این صورت که طرفین توافق می کنند که قیمت این اثر (مثل توافق اعتباری مبلغ چک بانکی) این عدد باشد که به استناد حضور اثر در حراج و به اعتبار انجام معامله در بازار شناخته و ثبت شده حراج، بعنوان قیمت پایه اثر محاسبه می گردد. این شیوه قیمت گذاری به شکل مشخصی با عوامل قیمت گذاری در جاهایی مثل نگارخانه و آتلیه هنرمند و… متفاوت می باشد. بااینکه حراج در دوره های اولیه نوعی اعتماد به نفس را به هنرمندان و بازارهای کالای هنری بازگرداند، اما به تدریج توسعه این توهم قیمت گذاری با معیار حراج در فضاهای نگارخانه ها، آرت فرها، اکسپوها و… موجب سلب آرامش بازار و تضعیف اعتماد تجاری در بین خریداران طبقه متوسط آثار هنری شد. عده ای تصور می کنند با قیاس در کیفیت، قدمت، شباهت و… مجاز به ستاندن مبالغی در حدود ارقام حراج هستند، بدون اینکه به ساز و کارهای بازاری و تجاری خاص حراج توجه نمایند. گاهی چنان قیمت آثار هنری در نگارخانه ها و فروشگاه های هنری، افسانه ای و غیرمنطقی است که برخی از خریداران معمولی دیگر جرأت خواندن لیست قیمت آثار نگارخانه ها و شمردن صفرها را ندارند. تا جایی که هم اکنون تناسبی میان گردش سالم مالی نگارخانه ها و حراج تهران به چشم نمی خورد. همین اختلاف، گاهی برای هنرمندان تثبیت نشده ای که موفق به فروش اثر در حراج شده اند، تبدیل به معضلی بزرگ می شود. یعنی هم نسبت به رقم حراج تعهد اخلاقی حس می کنند و هم سطح توقعی که برایشان به وجود آمده در فروش و قیمت گذاری نگارخانه ها و… تأمین نمی گردد. بدین سبب به تدریج درآمدهای معمول خودرا از دست می دهند.
هر نوع اقدام دروغین و ریاکارانه به قصد کسب منافع و سود بیشتر در هر نظام قانونی و اخلاقی غیرقابل پذیرش است. اما حسب ماهیت ساختاری حراج تهران امکان دارد عدد و قیمت نهایی فروش اثری، متأثر از نحوه پیشنهاد قیمت ها و زد و بندهای مرسوم دور از اخلاق در بین خریداران و حتی نماینده های ناشناس فروشندگان و… باشد، یا عده ای با مقاصد فساد مالی و پولشویی و… در این تجارت سهیم شوند، اما تا جایی که این رفتارها معین و قابل اثبات نیست، مدیران حراج نمی توانند برمبنای حدس و گمان و یا هر تشکیکی، قضاوت کنند. بااینکه در صورت اثبات سوژه موظف به ابراز نظر و اقدام مقتضی خواهند بود. در موضوعات مشابه دیگر باز نمی توان از بدنه اجرایی حراج انتظار رفتارهای قضائی، پلیسی و کارآگاهی داشت. همانطور که حراج در رفع شبهات و تعهد در صداقت اظهارات و دقت در اصالت و صحت آثار عرضه شده، ملزم به نهایت دقت و وسواس است، باید خودرا موظف به رعایت حقوق هنرمند و خریدار دانسته و در هر مرحله و در هر زمانی که بروز تخلفی محرز شد، قرارداد فروش را لغو و برای احقاق حقوق از دست رفته مراحل قانونی را پیگیری کند.

تصور تزریق مستقیم اموال حاصل از حراج به جیب هنرمندان هم تصور اشتباه دیگری است که مرجع بعضی اظهار نظرات می شود. اعداد نسبتاً بزرگ حراج امکان دارد از نظر روانی در رشد ارقام و قیمت ها و یا افزایش میزان فروش آثار هنری تأثیر بگذارد یا به صورتی سبب رونق این کسب و کار باشد اما عمده آثار عرضه شده در حراج توسط واسطه هایی به حراج معرفی شده و سودهای درشت حاصل از تفاوت قیمت های حراج عملاً به حساب دلال ها و کلکسیونرها واریز می شود. (دلال ها و کلکسیونرهایی که خود سبب افزایش قیمت ها بوده و یا می شوند.) خصوصاً اگر به خاطر داشته باشیم درصد قابل توجهی از آثار حراج مربوط به هنرمندان درگذشته است. انتظار نداشته باشید هنرمندی که اثرش در چند دوره حراج تهران با ارقام میلیاردی به فروش رفته، بلافاصله به قصر تازه ای نقل مکان کند، مگر اینکه مستقیماً شریک و مستخدم تجارت و سودای بلندپروازانه حراج باشد.
ترغیب به سرمایه گذاری بوسیله خرید آثار هنری هم پس از حراج به کلید واژه پیشنهادات مالی دلالان و نگارخانه داران و هنرمندان و… تبدیل گشته است. مثال هایی هم برای این سفارش نمایش می کنند. مثل تابلویی که در یکی از نمایشگاه ها به چند ۱۰ میلیون خریداری شده و حالا در حراج تهران با قیمت های میلیاردی به فروش رفته است.
ترغیب به سرمایه گذاری بوسیله خرید آثار هنری هم پس از حراج به کلید واژه پیشنهادات مالی دلالان و نگارخانه داران و هنرمندان و… تبدیل گشته است. مثال هایی هم برای این سفارش نمایش می کنند. مثل تابلویی که در یکی از نمایشگاه ها به چند ۱۰ میلیون خریداری شده و حالا در حراج تهران با قیمت های میلیاردی به فروش رفته است. این مشاوران اعتقاد دارند خریداران با انتخاب درست می توانند به سودهای کلانی برسند که با هیچ بازاری قابل قیاس نیست. اما آنچه در این تبلیغات به چشم نمی خورد و یا عمداً پنهان می شود، واقعیتی است که با این ظاهر وسوسه انگیز کاملاً متفاوت می باشد. بدین سان که اثری که با این فضای متوهم و متورم ارزشگذاری بعنوان مثال از یک نمایشگاه و گالری خریداری می شود تقریباً فروش مجدد آن در همان گالری هم با قیمت مورد انتظار غیرممکن و یا حداقل بسیار دشوار و زمان گیر است. ورود این اثر به فرصت محدود حراج تهران هم کار ساده ای نیست و برای همه افراد و آثار به تساوی و همیشگی اتفاق نمی افتد. اگر سرمایه گذاری با وجود خطر یا ریسک خرید آثاری که از میان تعداد زیادی، بالاخره شاید یکی شانس فروش در حراج را پیدا کند و درصد حراج را بپردازد، در معادلات تجاری قرار گیرد، می بینیم که مثال ها و اعداد و ارقام سود، شباهتی با این تحلیل ها و وعده ها ندارد. البته وقتی این خرید از خود حراج باشد، به مراتب امکان کسب چنین سودی کمتر هم می شود. چونکه اگر این اثر (به تناسب آمار موجود) فرصت فروش مجدد در حراج را پیدا نکند (و با عنایت به عدم وجود بازاری موازی و مشابه حراج) ناگزیر به حضور در بازارهایی خواهد بود که قیمت های معمولشان تنها به کسری از ارقام حراج نزدیک می شود.
آیا سوار شدن بر امواج اختلاف طبقات اقتصادی و دامن زدن به آن، فرهنگ اقتصاد حراجی و چکش زدن با آن ریشه های تاریخی دوره های برده داری و فروش احشام همانطور که بعضی مدیران حراج و تحلیل گران حراج ادعا می کنند، پدیده ای همه گیر و معمول در جهان است؟ آیا نگاه کالایی به آثار هنری و این شمایل بازار آزاد، از نگاه همه نظریه پردازان اقتصادی و هنری و یا در اصول همزیستی شهری و اجتماعی، امری پسندیده، خالی از اشکال و قابل سفارش است؟ آیا حراج واقعاً مولد درآمد است و اگر آری چه کسانی از این درآمدها و پسامدهای فرهنگی و اقتصادی آن منتفع می شوند؟ آیا این شیوه تولید درآمد با فرهنگ و اخلاق ملی و مذهبی ایرانی ها سازگار است؟ آیا واقعاً حراج رابین هودی است که پول را از حساب سرمایه دارهای کلان، وارد حساب هنرمندان شایسته می کند؟ آیا حراج گذار، ادامه حیات و تداوم حراج و بازگشت سرمایه سرمایه گذاران را تضمین می کند؟ آیا می تواند راهی عملی برای جبران لطمه های خواسته و ناخواسته به فرهنگ و هنر نمایش کند؟ حراج در مقابل اندک امیدهایی که که گاهی واقعی و گاهی کاذب و گذرا میان هنرمندان جوان آفریده، با سرخوردگی ها و خشم های بسیاری که تولید کرده، چه خواهد کرد؟ آیا حراج می تواند تا سر حد ممکن فضای سالم اقتصادی و شفافی برای تجارت و هنر فراهم کند؟ آیا حراج تهران می تواند برای احترام به فضای هنری کشور و به نفع سلامت کسب و کار، از رانت های احتمالی، حمایت قدرت های اقتصادی و سیاسی سودجو و ناسالم و… چشم پوشی کند؟»