آبنما کار: نخستین جلسه پژوهشی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر روز شنبه بیست و ششم بهمن ماه با برگزاری نشست بررسی مرز حرمت در موسیقی از نگاه اسلام در تالار باربد فرهنگستان هنر اجرا شد.

به گزارش آبنما کار به نقل از مهر، نخستین جلسه پژوهشی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر روز شنبه بیست و ششم بهمن ماه به همت شبکه رادیویی گفت و گو با تهیه کنندگی فرهاد دهنوی و اجرای علی جعفری با برگزاری نشست «بررسی مرز حرمت در موسیقی از نگاه اسلام» در تالار باربد فرهنگستان هنر انجام شد.
حجت الاسلام مهدی همازاده ابیانه رئیس دفتر طرح و برنامه مدرسه اسلامی هنر در ابتدای این جلسه باتوجه به مبحث مطرح شده در این جلسه به تعریف موضوع «غنا» پرداخت و اظهار داشت: واژه غنا به این معنا نیست که همه مصادیق موسیقی حرام است. کما اینکه وقتی به مباحث فقهی حوزه موسیقی می پردازیم به شرایطی درباره غنا اشاره می نماییم که مصادیق حرام موسیقی را بازگو می کند. پس، از همین ابتدا اگر درباره غنا حرف می زنیم، درباره تمامیت موسیقی حرف نمی زنیم بلکه در حوزه مصادیق حرام موسیقی سخن می گوییم.
محل مناقشه تعریف غنا است
این عضو هیات علمی انجمن حکمت و فلسفه افزود: ما باید این را پیش فرض بدانیم که درباره حکم حرام بودن غنا هیچ تردیدی وجود ندارد. این موضوعی است که در تاریخ فقه ما، همه فقها بر حرام بودن غنا توافق نظر دارند. اما در اینجا محل مناقشه تعریف غناست که در این عرصه الی ماشالله تعریف وجود داشته و محل بحث است. در این چارچوب حتی بیشتر از ۱۲ تعریف وجود دارد که می تواند در قالب تعریف غنا قرار گیرد. این تعاریف هم از قرن هفتم به بعد مطرح گردیده است. در این چارچوب بعضی از فقها نیز به موضوع تعریف کلمه «طرب» در فضای غنا پرداخته اند که در این شرایط نیز این کلمه می تواند در بحث حرام بودن و در قالب غنا قرار گیرد.
همازاده با اشاره به بعضی از تعاریف فقها و دانشمندان علوم اسلامی در زمینه تعریف از «غنا» اظهار داشت: یکی از مشکلاتی که ما دراین زمینه، بحث تعریف چنین واژگانی در حوزه موسیقی است که کار را کمی مشکل کرده است. من تا همین جا که باخبر بحث بود، باید عرض کنم که ما در تعریف غنا ابهام و پیچیدگی هایی داریم که در کنار کلمه هایی چون لهو نیز ماجرا را کمی پیچیده تر می کند. این محل نقطه ای است که می توانیم روی آن تمرکز کرد.
مرز میان موسیقی و غنا کجاست؟
وی در ادامه صحبت های خود با تشریح برخی روایت ها و احادیث مختلف دین اسلام به موضوع مرز میان موسیقی و غنا اشاره کرد: ببینید ما در دوران حکومت بنی امیه موسیقی به آن معنایی که در امروز اجرا می شود نداشتیم. یعنی ما در این مجالس شاهد اتفاقاتی بودیم که موسیقی وسیله ای برای میل به فحشا بوده است. یعنی ما در بستر تاریخی شاهد این هستیم که شارع برمبنای آن می گوید موسیقی حرام است. این شرایط دربرگیرنده شرایط خاصی بوده که باعث شده شارع برمبنای آن بگوید موسیقی حرام است. اینها به ما می گوید غنا در آن دوره چنین کارکردی داشته است.
این کارشناس مسائل فقهی درباره مرزبندی هایی که امروز در حوزه مسائل فقهی موسیقی مطرح می شود، بیان کرد: ظاهرا باتوجه به ادله های مختلف ما می توانیم ملاک هایی را در این عرصه بیرون بکشیم که می تواند به معنای روشنی در تفکیک غنا و موسیقی برسد. اگر ما از این مسیر وارد شویم می توانیم وارد تعریف هایی از غنا شویم که آن صوتی می شود که می تواند بسترساز نوعی از گمراهی باشد. یعنی اگر چنین کارکردی داشته باشد اساسا جزو مصادیق غناست ولی وقتی از این حوزه خارج می شویم نمی توانیم حکم قطعی درباره «حرمت» داد. بنظر می رسد در این راه نیازمند نوزایی در روش استنباط هستیم که می تواند راه روشن تری را برای ما تعیین کند.
رییس دفتر طرح و برنامه مدرسه اسلامی هنر در بخش پایانی صحبت های خود اظهار نمود: ما از سال ۸۸ در حوزه مسائل فقهی در رابطه با هنر به صورت جدی در حوزه علمیه قم وارد کار شدیم. کاری که در این فضا می توان انجام داد ایجاد یک ارتباط نزدیک با هنرمندان عرصه های مختلف است که تابحال در بعضی مقاطعی که کارها انجام شد استقبال خوبی هم از آن انجام گرفت. اگر ما دنبال نتایج کوتاه هستیم راه های علمی و درستی دراین زمینه وجود دارد که می تواند با همکاری میان هنرمندان و حوزه، سرانجام مطلوبی داشته باشد. البته یک نکته دیگری که می توان دراین زمینه اشاره نمود، بحق تلقی بعضی از فقها از فضای فعلی حوزه موسیقی است که بر این باورند این فضا، فضای فسادانگیزی است که نکات فقهی را نیز مورد توجه قرار می دهد. پس اگر در حوزه بتوانیم به منابع درست، اصولی و علمی در این عرصه توسط دست اندرکاران موسیقی برسیم، اساسا مباحث فقهی موسیقی نیز به نکات روشنی می رسد.
ضرورت استواری روابط بین هنرمندان و حوزه های علمیه
حجت الاسلام سید فرید حاج سیدجوادی مدیر مدرسه عالی فقه و اصول حوزه علمیه قم هم در ادامه این جلسه ضمن بیان معانی مختلفی که از دو واژه «غنا» و «موسیقی» مطرح می شود، توضیح داد: حالا مساله مبتلابه ما در این عرصه، هم معانی در رابطه با حوزه موسیقی است و هم ماجرای مربوط به «ساز» است. این شرایط انقدر برای فقهای نسل اول ما معلوم و روشن بوده که چندان وارد جزئیات آن نشده و آنرا در حوزه تحریم موردتوجه قرار می دهند. حتی برای این جامعه نیز آنچنان اهمیتی وجود نداشت که بخواهند وارد جزئیات شوند بدین سبب این مقوله را تحریم می کردند. اما در این بین مساله موسیقی نسبت به روایتی در رابطه با غنا نیز بسیار کمتر به آن پرداخته شده که از نظر فقهی می توانیم به آن اشاره نماییم. در این راه تعداد روایات در رابطه با حوزه موسیقی بسیار کمتر از غناست.
این مدرس حوزه علمیه در بخش دیگری از صحبت های خود اظهار داشت: به اعتقاد من یک گفتگو و رفت و آمد تخصصی لازم است تا فقهای دین درباره موسیقی باهم به بحث و تبادل نظر بپردازند. الان در فضای فقهی موسیقی ما، بسیار کم هستند که به صورت مطلق موسیقی را حرام بدانند و عموما بین ساز و آواز حرمت هایی را قائلند که آن هم به صورت جداگانه و استفاده آنها در فضای لهو و لعب می تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد. از طرف دیگر تا وقتی موسیقی بعنوان یک صنعت فرهنگی مطرح نمی شد طبیعتا موضوع موسیقی و مسائل فقهی در آن نیز مورد توجه قرار نمی گرفت اما وقتی به تکثر آنها می رسیم، می بینیم که معانی و تفاسیر زیادی در این فضا مطرح می شود.
حاج سید جوادی اشاره کرد: شرایط امروز ما درباره ساز و آواز ما در آستانه تصمیم گیری برای حرام یا حلال بودن آن است. در این راه مصادیقی از موسیقی چه در حوزه آوایی و چه در حوزه دستگاهی ذیل این عنوان می گنجد. ما هنوز در ذهنیت عمومی فقه و موسیقی با مسائلی روبه رو هستیم که باید برای آن تعاریف روشن و مبتنی بر علوم فقهی داشت. ما در حوزه افق فقهی و افقی سیاستگذاری نیازمند یک رابطه عمیق است که هنوز نتوانسته در حوزه مباحث فقهی عمق پیدا کند. ما به بازخوانی منابع فتوا نیز نیازمندیم. کما اینکه در این چارچوب ما فقط مشغول رجوع به مباحث قدیمی هستیم که بازخوانی این منابع امری ضروری می باشد. در این راه مطالعه کتاب اخیر مقام معظم رهبری در حوزه فقه و موسیقی که فکر می کنم در یک سال اخیر انتشار یافته می تواند یکی از راه های مناسب برای رسیدن به نکات روشن دراین زمینه باشد.
وی اشاره کرد: حالا موسیقی نسبت به همه هنرها سهم جدی تری نسبت به سایر هنرها در سبد فرهنگی جامعه دارد. وقتی ما بتوانیم به وسیله جامعه تخصصی این شرایط را به مجموعه هایی چون حوزه و دانشگاه انتقال دهیم اساسا به نتایج بهتری دراین زمینه می رسیم.
این مدرس حوزه افزود: امروز مساله ای چون سقط جنین تبدیل به موضوعی شده که آمار ارائه شده آن بسیار بیشتر از آن چیزی است که می شنویم و فقها هم در این عرصه ورود پیدا کرده اند که بتوانند به نتایج موثری برای این معضل برسند. موسیقی هم از این قاعده مستثنی نیست. هنر موسیقی ابزار فرهنگی است که در سبد فرهنگی خانوار ایرانی نقش بسیار زیادی دارد، پس اگر فقها نیز به این جریان ورود پیدا کنند طبیعتا نتیجه های خوبی در این عرصه خارج می شوند. اگر فقهای ما به نقش جدی موسیقی در جامعه برسند و بفهمند وزن ابزارهای فرهنگی در هدایت دین، نقش مهمی است ما می توانیم کارهای درستی دراین زمینه انجام دهیم. کما اینکه مقام معظم رهبری در تالیف کتابی که پیرامون موضوع فقه و موسیقی انجام دادند به روشن شدن دیدگاه های یک مرجع دینی درباره موسیقی نیز کمک بسیار ارزشمندی انجام دادند.
از شکاف فقه و موسیقی ضرر می کنیم
محمد اله یاری مدیر کل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این جلسه پژوهشی با قدردانی از کارشناسان حاضر در نشست اول بیان کرد: ما در انتخاب موضوعات خیلی حساسیت به خرج دادیم، وقتی هم کتاب مقام معظم رهبری درباره فقه و موسیقی منتشر گردید جلساتی انجام شد که بتوانیم این کتاب باارزش را بیشتر در جامعه موسیقی مطرح نماییم.
وی اضافه کرد: به هر حال فاصله میان موسیقی و فقه در جامعه ما وجود دارد و این فاصله ما را به شدت اذیت می کند و ما از این شکاف بیشترین ضرر را کردیم. کما اینکه شاید در این بین خیلی از هنرمندان و فعالان حوزه موسیقی کشور باشند که بدون در نظر موارد فقهی در کار موسیقی باشند. اما من معتقدم مواردی این چنین چالش های جدی ما در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مرتبط می باشد. حوزه دین باید دراین زمینه به کمک ما بیاید که بتوانیم میان آنچه در موسیقی کشور در جریان است و مبانی مربوط به حوزه فقه و موسیقی فاصله را نزدیک نماییم. ما دراین زمینه آماده هرگونه کمکی هستیم که بتوانیم این دغدغه جدی را مرتفع نماییم.

منبع: آبنما کار