آبنما کار: قزوین باغستان قزوین بعنوان یک میراث ملی است که تخریب آن نتایج زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی فرا استانی دارد، رئیس جمهور با ارائه دستوری به نهادهای مرتبط بر حفظ باغستان تاکید کرده است اما باید دید این دستور چه میزان در حفظ باغستان مؤثر است.
شهر قزوین تا چند دههٔ پیش در حلقهٔ سبزی از انبوه درختان بادام و پسته و بوته های انگور قرار داشت، باغستان سنتی که قدمت آن به استناد تاریخ مکتوب به بیش از هزار و صدسال و به گمان بسیاری به دوران ساسانی می رسد، به وسعت حدود ۴۰۰۰ هکتار شهر را در برگرفته بود.
نقشه ای که از شهر قزوین و باغستان در سال ۱۹۱۵ میلادی ترسیم شده است، نشان میدهد که ۱۰۰ سال پیش مساحت باغستان در گرداگرد قزوین، حدود شش برابر مساحت شهر بوده است. این در حالیست که براثر توسعهٔ بدون برنامه و نامتوازن شهر حدوداً نیمی از باغستان سنتی قزوین تخریب شده است.
مرکز بررسی های راهبردی ریاست جمهوری بنا به اهمیت باغستان قزوین، گزارشی را دراین باره تهیه کرده است. این گزارش به استحضار رئیس جمهور رسید و وی به وزیر جهاد کشاورزی و وزیران کشور، نیرو، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و استاندار قزوین دستور داد تا از باغات قزوین حراست شود.
محمود داوران فعال و کارشناس محیط زیست در این خصوص به ایسنا می گوید: عرصه ۲۷۸۴ هکتاری باغستان در سال ۹۳ به ثبت ملی رسیده است اما به سبب سوء مدیریت شهری، در باغستان شاهد تخریب و تغییر کاربری بیشتری بودیم، با وجود این که شعارها و وعده های زیادی داده شده اما تابحال کار اساسی در حوزه باغستان صورت نگرفته که بتوانیم بگوییم باغستان حفاظت و احیاشده است.
وی ادامه می دهد: تابحال بهره برداری پایدار از باغستان که صرفه اقتصادی برای باغدارها داشته باشد و ارائه خدمات اکولوژیکی به شهروندان قزوینی محقق نشده است، در مسافرت رئیس جمهور به قزوین گزارشی از مسائل زیست محیطی قزوین ازجمله باغستان تهیه و تاکید شده بود که اکثریت مدیریت شهری طالب حفاظت از باغستان نیست.
داوران تاکید می کند: این مسئله را هیئتی که فقط چند روز به قزوین آمده بود؛ تشخیص داده و به دنبال آن رئیس جمهور به جهاد کشاورزی، محیط زیست، میراث فرهنگی، استانداری و نیرو برای حفظ باغستان دستور داده است، درحالی که تابحال هیچ کدام از این سازمان ها به صورت هماهنگ عزم جزمی نشان ندادند.
مدیران تخریب باغستان را توسعه دادند
وی خاطرنشان می کند: قاعده مهم در حفظ باغستان پیشگیری است و تابحال برای این که باغستان تخریب نشود پیشگیری به صورت برنامه ای و با مدیریت هماهنگ صورت نگرفته است، در مقابل می بینیم که بوسیله پروژه های شهری با توجیهاتی از قبیل پاسخ به نیازهای ترافیکی، راه اندازی رینگ، راه اندازی پارک، راه اندازی جاده، راه اندازی پل، مسکن به دنبال تخریب باغستان قدم برداشتند.
داوران یادآور می شود: طوری برنامه ریزی کردند که به باغداران القا شود که باغداری صرفه ندارد و درنهایت باغستان از حیز انتفاع خارج شده است، درنهایت می توان گفت نه فقط از تخریب باغستان پیشگیری نشده بلکه با انواع القائات تخریب را توسعه دادند.
وی خاطرنشان می کند: در گزارش رئیس جمهور به صورت مشخص از انواع نهادهای اجرایی خواسته شده که از باغستان حراست شود، درحالی که باید نقش ها به صورت مشخص تعیین شود، شهرداری در باغستان پل و جاده می کشد و توجه ای به ثبت ملی ندارد همین مورد موجب می شود انگیزه باغداران از بین برود و زمین ها مرغوبیت خودرا از دست بدهند.
داوران اظهار می کند: در این دستور، رئیس جمهور به جهاد کشاورزی نیز سفارش کرده است باید دید جهاد کشاورزی تا الآن چه کار کرده است، آب منطقه ای و محیط زیست نیز باید در این عرصه پاسخگو باشند، از طرفی رئیس جمهور باید دستور مشخص بدهد تا فعالیتی که مجوز قانونی ندارد صورت نگیرد اگر فعالیتی صورت گرفته است نیز باید متوقف شود، باید به رئیس جمهور اظهار داشت که اگر مطالب به صورت ریز مشخص نشود به آسانی آنرا دور می زنند و نمی گردد به این دستور امیدوار بود.
دستور رئیس جمهور نشان از اهمیت فراملی باغستان دارد
شکوه کرمانشاهانی فعال محیط زیستی نیز در گفت و گو با ایسنا می گوید: یکی از مسائل مهمی که در گزارش مرکز بررسی های راهبردی ریاست جمهوری درباب باغستان موردتوجه قرارگرفته، اهمیت فرا منطقه ای و فرا استانی باغستان قزوین است که رئیس جمهور بر اساس آن دستور داده است.
وی ادامه می دهد: در گزارش چند محور اساسی اهمیت بیشتری دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد؛ باغستان در لیست آثار ملی ثبت شده و اهمیتش ملی و اثرات محیط زیستی آن نیز فرا استانی است، این جنبه باید به صورت جدی مورد توجه قرار بگیرد، یکی دیگر از جنبه های گزارش نیز پشتیبانی از باغداران بمنظور حفظ باغستان است.
این فعال محیط زیستی خاطرنشان می کند: موضوع دیگری که موردتوجه قرار گفته است مدیریت و ساماندهی باغستان است؛ ما در باغستان یکسری مداخلات داخلی داریم که آشفته است، چندین متولی در باغستان حضور دارند که باهم هماهنگ نیستند و در عمل مرکزیت وجود ندارد، حضور برنامه ریزی نشده در باغستان بدون تدوین طرح جامعه سبب شده مدیریت پایدار بومی باغستان نیز مبتلا به اختلال شود.
وی خاطرنشان می کند: پیش از این که سازمان ایجاد و دولت وارد عرصه باغستان شود، باغستان طبق سیستم پایدار خودش زندگی می کرد و اگر آن سیستم لطمه می دید چه بسا حقوق خودش را از این سیستم جدید با همان شکل و همبستگی نیروهای باغستان مطالبه می کرد و مشکلی به وجود نمی آمد و تا این اندازه چالش نداشت.
کرمانشاهی تاکید می کند: ما چالش های مختلفی در حوزه باغستان داریم که یک بخش آن به پروژه توسعه برمی گردد، یکی از محورهایی که در گزارش به آن توجه شده جاده سازی و ساخت و ساز در باغستان است که علاوه بر صدمات مستقیم موجب بی انگیزگی باغدارها نیز می شود.
دستور رئیس جمهور بطور شفاف عوامل زوال باغستان را مشخص کرد
دکتر بیدا میرحسینی پژوهشگ حوزه جامعه شناسی بابیان این که باغستان سنتی قزوین یک میراث فرهنگی شمرده می شود، می گوید: باغستان سنتی نشانگر مجموعه ای از تجارب باارزش فرهنگی، مدیریت سنتی منابع انسانی برمبنای مشارکت و اعتماد اجتماعی، شبکه تعاملات اقتصادی مبتنی بر سود و پاک دستی دوسویه، استواری و تسهیم قدرت نه برمبنای تنها مالکیت بلکه مبتنی بر توانمندی و ایفای نقش مؤثر، پیوند اعضای خانواده برمبنای تقسیم وظایف، مدیریت خردمندانه تقسیم آب و پیروی از سبک زندگی مبتنی بر انس و آشتی با طبیعت و زیست اجتماعی مبتنی بر همزیستی و همدلی است.
وی ادامه می دهد: باغستان قزوین در دهه های اخیر به بهانه های مختلف مورد بی مهری و بی توجهی قرارگرفته است، در شرایط فقدان مدیریت یکپارچه شهری، باغستان نیاز به حمایت و ورود مدیریت های کلان کشوری داشت درواقع می توان دستور رئیس جمهور را یکی از مهم ترین و اساسی ترین دستوراتی دانست که طی سالیان اخیر برمبنای مطالبات شهروندان و ورود نهادهای کشوری صادرشده است.
میرحسینی خاطرنشان می کند: این دستور طبق گزارش کامل و جامع مرکز بررسی های راهبردی ریاست جمهوری درباب باغستان بعنوان یک اثر ملی که تخریب آن نه فقط آثار استانی بلکه فرا استانی دارد، صادرشده و بطور شفاف و دقیق عوامل زوال باغستان را مشخص کرده است.
وی تاکید می کند: این گزارش در درجه اول تولید رانت بوسیله تغییر کاربری زمین و در درجه بعدی مواردی همچون کمبود آب، آتش سوزی های مکرر، پروژه های غیرضروری جاده کشی و تعریض جاده ها، تضعیف سازمان یابی سنتی باغداران، رشد کالبدی شهر به سمت باغستان و نقش دستگاه های اجرایی و نهاد برنامه ریزی در سطح استان را مؤثر دانسته است.
این فعال حوزه محیط زیست تصریح می کند: در ادامه این دستور به تحلیل تک تک موارد گفته شده پرداخته و درواقع در عین شفافیت و بیان تقریباً تمامی موارد در رابطه با باغستان و پرهیز از زیاده گویی و در عین موجزگویی، راهکارهای باارزش و کاربردی را بیان کرده است، این نگاه علمی و تخصصی درواقع از یک نگرش دیالکتیکی منطقی اجتماعی-محیطی برخوردار و قابل تقدیر و تحسین است؛ درواقع این دستور تکلیفی برای نهادها و مدیریت های برنامه ریز و تصمیم گیر استان به وجود می آورد.
وی اظهار می کند: مدیریت شهری باید به این نکته اساسی باور داشته باشد که رعایت و احترام به حقوق تمامی شهروندان باید در رأس امور قرار گیرد، مدیریت شهری باید پاسخگوی مطالبات بر حق شهروندان بعنوان حقوق شهروندی باشند و سهم نسل های آینده را در تمامی منابع، فراموش نکند، همین طور باید باغستان سنتی شهر را بعنوان یک میراث بی نظیر اجتماعی، نسلی و محیط زیستی حفظ، حمایت و احیا کند.
وزارت میراث فرهنگی، شیوه نامه برای ترغیب مالکان به حفظ درختان تصویب کند
علی کمالی وکیل دادگستری و فعال محیط زیستی نیز در این خصوص می گوید: رئیس جمهور بالاترین مقام اجرایی و طبق اصل ۱۱۳ قانون اساسی بعد از مقام معظم رهبری، عالی ترین مقام رسمی کشور است؛ افزون بر این، رئیس جمهور مسئولیت اجرای قانون اساسی را بر عهده دارد که ازجمله اصول آن، اصل پنجاهم قانون اساسی درباره حفاظت از محیط زیست است.
وی ادامه می دهد: دستور اخیر رئیس جمهور خطاب به چهار وزیر، رئیس سازمان محیط زیست و استاندار درباره حفظ باغستان، نقطه عطفی در حمایت دستگاه های اجرایی از باغستان است؛ از دیدگاه حقوقی، منشور حقوق شهروندی که با پشتیبانی رئیس جمهور تهیه و چهار سال پیش انتشار یافت، از یک سو در ماده ۷۵ از حق مالکیت شخصی حمایت می کند و از طرف دیگر در مواد ۱۱۲ تا ۱۱۵ بر حق محیط زیست سالم تاکید می کند.
کمالی یادآور می شود: جمع حقوق مالکان باغستان، اهمیت محیط زیستی و ارزش میراث فرهنگی باغستان باید به نحوی صورت بگیرد که باغداران تشویق شوند در باغستان بمانند و آنرا آباد نگه دارند، عدم حمایت جدی نهادهای اجرایی و دولتی، شورای شهر و شهرداری درگذشته، منجر به نفوذ سوداگران زمین به میان باغستان و باغداران شد.
وی خاطرنشان می کند: آنها باانگیزه تغییر کاربری در جهت نابودی این جنگل شهری تلاش کردند و هنوز در تلاش اند، انتظار می رود وزارت میراث فرهنگی، در امتداد اجرای دستور رئیس جمهور، شیوه نامه ای را تدوین کند که منجر به ترغیب مالکان به حفظ درختان شود.
این وکیل دادگستری بیان می کند: لازم است نظر نمایندگان باغداران واقعی، کسانی که باغ های آباد دارند و در آن کار می کنند، در تدوین شیوه نامه منعکس شود. بعلاوه لازم است اساسنامه باغستان نیز که در شورای شهر تصویب شده، روزآمد شود به صورتی که چند نفر از نمایندگان باغداران فعال در عرصه کشاورزی و چند نفر از تشکل های محیط زیستی در جلسات تصمیم گیری حضور پیدا کنند.
کمالی عنوان می کند: به هرروی، قسمتی از هوای پاک و مطلوب شهر قزوین مدیون باغستان است، امیدوارم مردم شهر نسبت به این جنگل شهری بی تفاوت نباشند و در جهت بقای آن، پیوسته اقدام کنند؛ مدیریت شهری نیز بمنظور احیای باغ های رهاشده عمل و باغستان را در شرق و غرب شهر احیا کند.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، در چند سال اخیر سایه توسعه غیراصولی و ناپایدار شهری، مانند راه اندازی پل های غیرضروری، بلوارهای عریض و کمربندی ها به موجودیت باغستان سنتی قزوین لطمه جدی وارد کرده و بخش های قابل توجهی از باغستان را از بین برده است؛ باغستانی که علاوه بر چرخه اقتصادی و بهبود شرایط محیط زیستی و آب و هوایی برای ذخیره آب نیز سیستم قابل توجهی دارد و با مدیریت آب های سطحی، هم خودش از آب استفاده می نماید و هم سفره های آب زیرزمینی را تغذیه می کند؛ مزایای باغستان سنتی قزوین به اندازه ای است که رئیس جمهور دستور حراست از این میراث فرهنگی باارزش را صادر می کند؛ حال باید دید این دستور تا اندازه کاربردی است و توسط مسئولان استان قزوین اجرا می شود.

منبع: abnamakar.ir