آبنما کار: معتقد بود«نظریه حاصل نمی گردد مگر به علم، همان علمی که از میراث فرهنگی سرچشمه می گیرد» و حتما برمبنای همین دست از اعتقاداتش بود که راهش را به سمت میراث فرهنگی پیش بُرد تا بتواند تاریخ نانوشته گذشته را بعنوان قسمتی از فرهنگ ایران، برای همیشه ثبت کند.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، باقر آیت الله زاده شیرازی – پدر مرمت نوین ایران و استاد پیشکسوت معماری و مرمت -، ساعت ۱۹ ۲۸ مردادِ ۱۳ سال قبل و درست زمانی که در آیین بزرگداشت خود به تقدیر و تشکرهای دانشجویان گوش می داد و از طرف دیگر با نامه ای که در دست داشت و غمی که در پسِ لبخندِ سرشار از احساسِ رضایتش در چشمان اش دیده می شد، کنار دوستان و همیارانِ سال های دورش چون سیدمحمد بهشتی، مهدی حجت، شهریار عدل، محمدحسن محبعلی گرفتار حمله ی قلبی شد و درگذشت.
شخصیتی که بزرگان میراث فرهنگی رفتنش را باور نکردند و هنوز که هنوز است گاهی به درخواست ها و دستورالعمل هایی که برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور مطرح و تاکید می کرد، اشاره می کنند. کسی که همراه با مهدی حجت در تشکیل نهادی با نام «دفتر حفاظت اثار باستانی» نقش ویژه ای داشت و همان دفتر کوچک که نخست در هفت نقطه ی کشور فعالیت می کرد به مرور به سازمانی تبدیل شد که امروز عنوان وزارتخانه را به دوش می کشد.

مساله شیرازی، مساله یک فرد نیست، بحثِ یک طیف در رابطه با میراث است
اکنون ناصر نوروززاده چگینی – عضو ایکوموس ایران – پس از گذشت بیش از یک دهه از درگذشت باقر آیت زاده شیرازی، از نقش وی در حفاظت از میراث فرهنگی کشور می گوید.
وی در گفت و گو با ایسنا اظهار می کند: ماجرای افرادی مانند دکتر شیرازی مساله یک نفر یا دو نفر نیست، مساله یک طیف و جریان است که پیش از انقلاب زمینه های آن در افرادی در حوزه های در رابطه با میراث فرهنگی به وجود امده بود.
او با بیان این که در آن زمان چیزی شناخته شده با نام «میراث فرهنگی» وجود نداشت، ادامه می دهد: ممکنست در ادبیات تخصصی این نام همیشه وجود داشته، اما معنای امروز میراث فرهنگی در ان زمان وجود نداشت، در واقع شعبه های مختلف با این موضوعیت مانند دفتر بناهای تاریخی، مرکز دیرینه شناسی یا دفتر مردم شناسی و موارد دیگر که با یکدیگر ارتباط کاری چندان نزدیکی هم نداشتند، فعالیت می کردند اما افراد در این عرصه ها، بیشتر مشغول اقدامات فرهنگی و پژوهشی بودند.
وی با اشاره به ایجاد سازمانی برای حفاظت از آثار باستانی در دنیا از دهه ۶۰ میلادی (۴۰ شمسی)، ادامه می دهد: متعاقب آن سازمان ملی حفاظت و مرکز دیرینه شناسی در کشور به وجود آمد و آن سیستم سنتی اداره کل دیرینه شناسی و مردم شناسی که با شرایط آن زمان جلو آمده بودند با تغییرات اجتماعی رخ داده در دهه ۴۰، در همه ی پایه ها به وجود آمد. اساسا ایران نیز متاثر از این ماجرا توسط عده ای از جوانان آن زمان که نگاهی علمی به مراکز باستان شناسی، مردم شناسی و سازمان حفاظت در حوزه بناهای تاریخی داشتند، وارد شدند.

باستان شناسی برخلاف مرمت از دوره قاجار مورد اهمیت بود
او با اشاره به حضور غربی ها در حوزه دیرینه شناسی کشور بر خلافِ مرمت، می افزاید: از اواخر دوره قاجار به دیرینه شناسی اهمیت داده شد و در دوره پهلوی اول توجه به ان گسترش یافت تا دوره پهلوی دوم و در دهه ۴۰ که هیات های دیرینه شناسی مختلفی در ایران کار کردند، اما کشور تا آن زمان چندان در زمینه حفاظت فعالیت نداشت تا زمانی که مرمت های تخت جمشید توسط دو خارجی به بهانه ی جشن های ۲۵۰۰ ساله آغاز و به مرور گسترش پیدا کرد و سازمان ملی حفاظت نیز پروژه ای بزرگ در مسجد جامع ساوه بر عهده گرفت.
وی با بیان این که در آن زمان دفاتر فنیِ سازمان ملی حفاظت در کشور به وجود آمده بود، اضافه می کند: دفاتری مانند دفنر فنی شیراز که مرمت تخت جمشید و بناهای تاریخی داخل شهر شیراز و بررسی هایی برای حفاظت در قلعه دختر را با یک شرکت سوئیسی انجام داد و در نهایت چنین اقداماتی به ایجاد یک طیف علمی و در عین حال فرهنگی در حوزه میراث فرهنگی منجر گردید.

تصویب کنوانسیون 1970 شرایطِ حضور میراث فرهنگی را در دنیا ایجاد کرد
چگینی با تاکید بر این که مرمت در کشور در دهه ۵۰ گسترش بیشتری پیدا کرد، ادامه می دهد: از طرف دیگر حضور خارجی ها به دلیلهای مختلف پژوهشی و وارد شدن کشور به برنامه های ستادی عمرانی بسیار گسترده تر شد، به خصوص در دهه ۵۰ که برای انجامِ مطالعات دیرینه شناسی قرار بر ایجاد مراکز عمرانی شد، بدین سبب مراکز کشاورزی و صنعتی به وجود آمد و در نتیجه هیات های مختلفی از همان زمان به نام هیات دیرینه شناسی نجات بخشی به وجود آمد و گروه های مختلف در کشور و در این رابطه به انجام اقدامات پژوهشی پرداختند.
به قول این عتیقه شناس پیشکسوت؛ بررسی های استان خوزستان که توسط امریکایی ها در کشور انجام می شد، با هدف تحققِ کشت و صنعت بزرگی که در خوزستان شروع شده بود، انجام شد.
وی با تاکید بر این که دلیلهای فرهنگی، تغییرات اجتماعی، اقتصادی و عمرانی که در دهه ۵۰ در کشور شروع شده بود، شرایط را برای این نوع برنامه ها فراهم می کرد، ادامه می دهد: از طرف دیگر در دهه ۷۰ میلادی ماجرای ثبت جهانی و کنوانسیون ۱۹۷۰ موجب شد تا شرایطِ حضور یک بسته مجموعه ای به نام میراث فرهنگی در دنیا فراهم گردد.
او با اشاره به تعطیلی این اقدامات در کشور برای مدتی پس از انقلاب اسلامی می افزاید: با این وجود سازمان ملی حفاظت و مرکز دیرینه شناسی و دیگر مراکز مانند دفتر آثار تاریخی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی (وزارت علوم امروز) منتقل شدند، چون این نوع اقدامات را به شکلی قدم های پژوهشی تلقی می کردند و بخش های اجرایی مانند موزه ها و مراکز اجرایی استانی زیر نظر وزارت ارشاد قرار گرفتند، اما بخش های پژوهشی مانند مرکز دیرینه شناسی و اداره کل مردم شناسی و سازمان ملی حفاظت و دیگر موسسه ها حتی انجمن آثار ملی به مرور از آن وزارتخانه جدا شدند.

نگاه عمیق و پژوهشی به میراث فرهنگی موجب تدوین قانون میراث فرهنگی شد
این کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی با اشاره به این که در آن زمان معاونت میراث فرهنگی در وزارت فرهنگ و اموزش عالی ایجاد و مهدی حجت بعنوان معاون وزیر مسوول این بخش شد، می گوید: در این معاونت نگاهی عمیقی و پژوهشی و نه فقط اجرایی به حوزه میراث فرهنگی داشتند، که خوشبختانه این نوع نگاه که متاثر از تمام تغییرات در دهه ۴۰ و ۵۰ بود، به ثمر نشست و تغییراتِ به وجود آمده پس از انقلاب به نوشتنِ قانونی برای میراث فرهنگی منجر گردید و در نهایت به تشکیل سازمانی به همین نام رسید.
او ادامه می دهد: این تشکیلات اداری معاونت های پژوهش، حفظ و احیا و معرفی و اموزش را ایجاد و دفتر آثار تاریخی، در این مجموعه ها رشد کرد و شکل گرفت؛ اما همچنان دفتر موزه ها هنوز در مراکز استانی در اختیار وزارت ارشاد بود، تا این که با شکل گرفتن سازمان میراث فرهنگی به مرور دفاتر میراث در استانها شکل گرفت و موزه نیز زیرنظارت این سازمان قرار گرفت.

شیرازی یکی از سهم دارهای اصلی میراث فرهنگی
چگینی اما با اشارهای کوتاه به تحصیل باقرآیت الله زاده شیرازی؛ که در دهه ۴۰ به ایتالیا رفت و با اختتام تحصیلش به ایران برگشت و کار خودرا در دفتر فنی اصفهان بعنوان مهمترین دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی اغاز کرد، ادامه می دهد: در ان زمان هفت دفتر فنی در هفت نقطه ی کشور مانند قزوین، ارومیه، کاشان، شیراز، اصفهان و تهران فعال شد و باقر آیت الله زاده شیرازی که تا زمان فعالیت در این سازمان بعنوان «مهندس شیرازی» شناخته می شد، حفاظت و نگهداریِ محوطه های مهمی مانند میدان نقش جهان و دیگر بناهای تاریخی اصفهان را انجام می داد.
او با تاکید بر این که مرحوم شیرازی پیش از انقلاب به تهران آمد و مسولیت سازمان آثار باستانی و دفتر آثار تاریخی را به عهده گرفت، ادامه می دهد: تشکیل سازمان میراث فرهنگی و طراحی آن در بخش های فرهنگی و اداری توسط مهدی حجت و بخش های تخصصی توسط باقر آیت الله زاده شیرازی انجام شد، دو شخصیتی که باید ان ها را ازافراد تاثیرگذارِ در نوشتن قانون میراث فرهنگی و تشکیلاتِ این نهاد دانست. در واقع می توان مرحوم شیرازی را یکی از سهم دارهای اصلی تشکیل این سازمان دانست.

شیرازی، پس از بازنشستگی، عمارت مسعودیه را افتخاری مرمت کرد
او ادامه می دهد: با آمدن مرحوم شیرازی به تهران وی رئیس یا سرپرست سازمان حفاظت آثار باستانی شد. پیش از انقلاب اسلامی، وزارت فرهنگ و هنر و مرکز دیرینه شناسی و هنرهای سنتی و مردم شناسی و دفتر آثارتاریخی جزوِ بخش فرهنگ و هنر بودند و بنا بر این نیز در مراکز استانها در اداره فرهنگ و هنر مدیریت می شدند و درهر استان شعبه خودرا داشتند.
وی با اشاره به اتفاقات رخ داده قبل و پس از انقلاب برای دو وزارتخانه وزارت علوم و فرهنگ و هنر تاکید می کند: در نهایت با ایجاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وظایف فرهنگ و هنر به ان نهاد سپرده می شود و بخش های استانی، جهانگردی و موزه ها درزیر مجموعه وزارت ارشاد قرار می گیرند و با در نظر گرفتن پستِ قائم مقام در حوزه فرهنگ به سرپرستی مهدی حجت، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی به باقر آیت الله زاده شیرازی سرپرست می شود و بعدها زمانی که قانون میراث فرهنگی مصوب شده و سازمان ایجاد می شود، مرحوم شیرازی قائم مقام و مسوول اجرایی این مجموعه ها بود.
او با تاکید بر این که مهندس شیرازی در سازمان حفاظت آثار باستانی استخدام می شود و همزمان ادامه تحصیل می دهد، می گوید: وی در سال ۱۳۸۴ بازنشسته می شود و محل کار آن به عمارت مسعودیه می رود، او مرمت مسعودیه را پس از تحویل گرفتن از وزارت آموزش و پرورش به صورت افتخاری انجام می دهد و بخش های ساختمان اجری و جلویی عمارت را اماده می کند تا بعدا معاونت حفظ و احیا و پژوهشکده دیرینه شناسی در ان نقطه مستقر شوند و خود نیز به صورت افتخاری مسوول حفاظت، مرمت، پژوهش، ساماندهی و آماده سازی عمارت مسعودیه می شود.
چگینی ادامه می دهد: مهندس شیرازی همزمان بعنوان عضو شورای فنی سازمان و بعنوان عضو مشورتی به استان های مختلف می رفت، تا دوره بازنشستگی که تدریس را اغاز می کند و از طرف دیگر ایکوموس ایران را ایجاد و سومین کنگره بم را در ان زمان برگزار می نماید.

منبع: آبنما کار