آبنما کار: موسیقی متن فیلم روز واقعه یکی از شورانگیزترین و ماندگارترین آثار درحوزه نواهای عاشورایی است که تا سال ها می توان بعنوان یک مرجع معتبر برای موسیقی مذهبی و آیینی، به آن ارجاع داد.
دریافت 2 MB
خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی در رابطه با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همیشه جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش ترین عرصه های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال های متمادی دوشادوش سایر کارهای فرهنگی هنری در رابطه با این مساله مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه بااینکه همیشه در معرض بهتان های فراوان همچون «سفارشی بودن» قرار داشته اند اما به سبب حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر خیلی از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این عرصه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف در رابطه با قیام عاشورا در کشورمان در چارچوب های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می گیرد، فقط مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده اند. آثاری که طبیعتاً بعضی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل بستگان اباعبدالله (ع) است.
در سومین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می گیرد، به معرفی موسیقی متن فیلم سینمایی «روز واقعه» به نویسندگی بهرام بیضایی، کارگردانی شهرام اسدی و آهنگسازی مجید انتظامی بعنوان یکی از مراجع مهم موسیقایی آثار هنری در رابطه با سوگواری حضرت سیدالشهدا پرداخته ایم. اثری که سال ۱۳۷۳ تولید و چندی بعد نیز توسط انتشارات «نی داود» به صورت آلبوم منتشر و با استقبال شنوندگان نیز روبه رو شد. کما اینکه در سال های پس از انتشار آلبوم نیز کنسرت هایی در چارچوب موسیقی متن این اثر سینمایی با رهبری ارکستر مجید انتظامی نیز روی صحنه رفت.

این موسیقی هیچ گاه فراموش نمی شود
فیلم سینمایی «روز واقعه» به نویسندگی بهرام بیضایی و کارگردانی شهرام اسدی همچون آثار ماندگار و فراموش نشدنی سینمای ایران با محوریت واقعه کربلا و حضرت سیدالشهدا (ع) است. اثری که سال ۱۳۷۳ تولید و در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر توانست ضمن استقبال بسیار عالی منتقدان و تماشاگران پنج سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین چهره پردازی، بهترین فیلم دوم، بهترین صحنه آرایی و بهترین موسیقی متن را دریافت کند. موسیقی که توسط یک آهنگساز خوش قریحه و خوش نامی چون مجید انتظامی ساخته شد و توانست تبدیل به یکی از آثار ماندگار سینمای ایران در حوزه موسیقی متن فیلم شود.
شرایطی که اگر ماجرای قانون کپی رایت و قصه های دنباله دار آن در ایران در قالب مقررات بین المللی اجرا می شد، به سبب استفاده های مختلفی از موسیقی این اثر در مناسبت ها و برنامه ها و حتی آثار نمایشی مختلف، می توانست مجید انتظامی را به سبب دریافت حق کپی رایت اثرش تبدیل به یکی از ثروتمندترین هنرمندان ایران کند! تعدد استفاده از این موسیقی ماندگار به قدری بوده که خیلی از برنامه سازان و تولیدکنندگان آثار فرهنگی هنری مختلف همچنان از موسیقی متن این اثر سینمایی بدون در نظر گرفتن حق و حقوق مولف، در پروژه های خود استفاده می نمایند.
موسیقی متن فیلم «روز واقعه» بدون هیچ تردیدی فقط یک موسیقی متن نیست، بلکه مجموعه بدیع، خلاقانه و مبتکرانه از ملودی هایی است که توسط مجید انتظامی در آن روزگار که خوب می دانیم امکانات فنی اش با این دوران به هیچ وجه قابل قیاس نیست، پیش روی مخاطبان قرار داد و توانست یکی از نمایندگان اصلی معرفی محتوایی اثر ماندگاری چون «روز واقعه» باشد «روز واقعه» روایت قسمتی از زندگی عبدالله جوانی مسیحی است که تازه به دین اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می شنود که او را به یاری فرا می خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت دشت کربلا می تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می رسد و در آن زمان «حقیقت» را بر سر نیزه می بیند. قصه ای موازی با روایت دشت کربلا و مصائب سیدالشهدا (ع) که به زعم خیلی از کارشناسان و صاحب نظران، فیلم را تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار سینمایی بعد از انقلاب کرد.
اما همان گونه که گفته شد، یکی از عوامل مهم و موثر «روز واقعه»، موسیقی متن فیلم به آهنگسازی مجید انتظامی بود که بگفته او برمبنای گام شور عربی ساخته شده است. یک اثر موسیقایی باارزش با بنیه ای علمی و قابل دفاع که در کنار سایر گونه های دیگر خصوصاً موسیقی اقوام ایران، به صورتی توانست معرف شایسته ای برای آنچه از آن «موسیقی مذهبی» یا موسیقی در رابطه با آیین ها و اعتقادات دینی می نامیم، باشد.
این قطعه تا سال ها مبدا شروع جریانی از ساخت موسیقی متن در فیلم ها و سریال ها بود که بارها و بارها در چارچوب های مشابه آنچه مجید انتظامی برای موسیقی این فیلم خلق کرده بود، پیش روی مخاطبان قرار گرفت. چارچوبی که در کنار حضور نوازندگان مطرح موسیقی کشورمان در آن سال ها آنچنان بر دل مخاطبان نشست که حتی مخاطبان و شنوندگانی که آنچنان با موسیقی و سینما سرو کار ندارند، با شنیدن نواهای مختلف موسیقی «روز واقعه» قلب و روحشان راهی دشت نینوا می شود.
آنچه شنونده و بیننده «روز واقعه» از موسیقی اثر دریافت می کند، نمایشگاهی از شیرینی ها و تلخی هایی است که حتی موسیقی صحنه های عروسی اش نیز او را با خود در دنیایی از اندیشه ها در یک بستر ملودیک فرو می برد. یعنی آنچه می شنویم مجموعه ای از تضادها با زبان موسیقی است که با یک ترکیب سازی هوشمندانه و حتی بدیع که مجید انتظامی روایت های جالبی را از آن طی سال های گذشته تعریف کرده، توانسته راهگشای بسیار هوشمندانه ای از طرف کارگردان برای درک معانی و مفاهیم فیلم «روز واقعه» باشد. انتظامی در این بستر موسیقایی ناب است که با تاکید بر آواها و نواهای موسیقی اقوام ایران به صورتی از موسیقی نزدیک شود که دربرگیرنده یک تلفیق آگاهانه و هوشمندانه از مدرنیته و سنت در موسیقی است.
نکته ای که طی سال های اخیر توسط بعضی از آهنگسازان ما تجربه شده اما متاسفانه به سبب عدم درک و آگاهی و البته فقدان پشتوانه های پژوهشی و علمی، راه به جایی نبرده است. پس بطور قطع می توان اظهار داشت که موسیقی متن فیلم «روز واقعه» بدون هیچ تردیدی فقط یک موسیقی متن نیست، بلکه مجموعه بدیع، خلاقانه و مبتکرانه از ملودی هایی است که توسط مجید انتظامی در آن روزگار که خوب می دانیم امکانات فنی اش با این دوران به هیچ وجه قابل قیاس نیست، پیش روی مخاطبان قرار داد و توانست یکی از نمایندگان اصلی معرفی محتوایی اثر ماندگاری چون «روز واقعه» باشد. شرایطی که حداقل نگارنده بر این باور است که بعد از بهرام بیضایی و شهرام اسدی بعنوان نویسنده و کارگردان اثر این مجید انتظامی است که بیشتر از هر هنرمند دیگری بعد از شنیدن نام فیلم «روز واقعه» به ذهن ورود پیدا می کند.
یک نکته را هم نباید فراموش کرد که اساساً مجید انتظامی و تعداد اندکی از آهنگسازان سینمای ایران یک نکته بسیار ویژه دارند که بطور قطع آنها را از دیگر هم صنفانشان جدا می کند و آن عنصر و کلیدواژه ای به نام «جسارت» است. جسارتی که تمام تلاش خودرا انجام می دهد تا با تاکید بر آموزه های علمی فراگرفته شده در مجموعه های دانشگاهی و استادان موسیقی، بهره مندی از یک گروه ماهر در حوزه نوازندگی و بینش موسیقایی که با هنرهای دراماتیک درآمیخته شده فضای جدیدی را در موسیقی متن فیلم های سینمایی به وجود آورد که واقعاً می تواند تبدیل به یک شناسنامه شود.

برای به گریه انداختن مخاطب موسیقی «روز واقعه» را نساختم
مجید انتظامی چند سال قبل در گفتگوی مشروحی که با یکی از رسانه ها داشت درباره موسیقی متن «روز واقعه» اظهار داشته بود: «با خواندن سناریوی «روز واقعه» قسمت هایی که فکر می کردم نیاز به موسیقی دارد را مشخص کردم ضمن اینکه در فضای سناریو ملودی های مختلفی را به صورت تم های کوچک کار کردم و مشخص شد که در چه مسیری می خواهیم حرکت نماییم. این ها همگی در شرایطی است که پس از مدتی به من گفتند این فیلم را باید به صورت سریال ۵ قسمتی درآورید؛ طبیعی است که من گفتم کارگردان باید باشد چون ممکنست موسیقی باب میل او نباشد و این در کار بی نظمی به وجود می آورد.»
انتظامی: اعتقاد داشتم وظیفه ام این نیست که مردم را به گریه بیندازم چون اگر بنا به عزاداری است مردم به مسجد و تکایا می روند. برداشت من از «روز واقعه» بُعد حماسی آن بود که باید آنرا نشان می دادم ایشان سپس این روایت می گوید: «من اتمام حجت کردم که اگر اسدی موسیقی را تایید نکند آنرا ضبط نمی کنم اما پس از حضور اسدی ساخت سریال منتفی شد.[…] من در موسیقی این فیلم از سازهای بومی، سنگ، قابلمه و چوب بهره بردم. شب کیسه ای برمی داشتم و به کوه می رفتم و یک گونی سنگ، تمام قابلمه های خانه و یک سری از چوب هایی که اکوی خوبی داشتند را در صندوق عقب ماشین می گذاشتم و به استودیو می بردم… خاطرم هست زمانی که سنگ می زدیم، این سنگ ها خرد می شدند و می ریختند و ما چند سنگ دیگر برمی داشتیم و آن قدر این کار را انجام می دادیم که در آخر کل استودیو پر از خاک و سنگ می شد و فرهادی مدیر استودیو می گفت ما فقط دو سه روز اینجا را جارو کردیم! قابلمه هایمان هم در انتهای کار سوراخ شده بود. […] برای ساخت موسیقی «روز واقعه» حدود ۴۰ نوازنده در گروه بودند و در آن ۲۵ روزی که کار به طول انجامید هزینه های زیادی به ما وارد شد. من «روز واقعه» را به صورت بدوی نگاه کردم اما این روزها دیده می شود که مثلاً با گیتار می خواهند عاشورا را تصویرسازی کنند. در صورتیکه این ساز هیچ سنخیتی با آن نوع فضا ندارد.»
انتظامی در این مصاحبه با اعلان اینکه هیچگاه تصمیمی برای به گریه انداختن مخاطب این فیلم در موسیقی نداشته، این گونه توضیح می دهد: من بیشتر به این سمت رفتم که حماسه ای به نام عاشورا را به ثبت برسانم. اعتقاد داشتم وظیفه ام این نیست که مردم را به گریه بیندازم چون اگر بنا به عزاداری است مردم به مسجد و تکایا می روند. برداشت من از «روز واقعه» بُعد حماسی آن بود که باید آنرا نشان می دادم. آن زمان هم بحث بر سر این بود که اگر برخی صحنه ها گریه دار باشد بد نیست و با این استدلال که چون «روز واقعه» است باید گریه دار باشد پیشنهاد می دادند. این در شرایطی بود که این فیلم حس گریه ای به من نمی داد که عاطفی کار کنم. نگاه من هم در ساخت موسیقی «روز واقعه» و هم به وقایع مذهبی کلاً نگاه عزاداری نیست و اعتقاد دارم این واقعه اتفاق گریه داری نیست. وقتی ۷۲ نفر آگاهانه دست به شمشیر می برند و از حق دفاع می کنند حماسه ای رخ داده که موجب پابرجایی اسلام شده و بر تعداد مسلمانان افزوده است.
انتظامی در این گفتگو بود که به یک نکته جالبی هم اشاره کرده بود که اگر الان برای این کارها به من رجوع کنند به سختی قبول خواهم کرد. آن زمان جوان بودم و سر نترسی داشتم و به صورتی ریسک کردم اما این کارها حرکت بر لبه تبغ است که ممکنست بجای اینکه شما را بالا ببرد، به پایین پرتتان کند. بنا بر این بسیار خطرناکست. این از انواع موسیقی خانوادگی نیست که وقتی خراب شد مشکلی پیش نیاید بلکه شما با اعتقادات میلیاردها انسان روبرویید.

وقتی پدر از دست پسر عصبانی شد!
آهنگساز فیلم سینمایی «روز واقعه» اما حکایت جالبی هم درباره واکنش پدرش (عزت الله انتظامی) بعد از شنیدن موسیقی این فیلم دارد که در یک گفتگوی دیگر چنین توضیح می دهد: یادم می آید پیش از اینکه پدرم موسیقی فیلم را بشنود، یکی که نمی دانم چه کسی بود، به او اظهار داشته بود: «موسیقی فیلم بد است». پدرم به من اظهار داشت: «بچه این چه کاری بود کردی؟». گفتم: «چی؟». اظهار داشت: «این کاری که درست کردی گویا خیلی بد است». گفتم: «چه کسی این را گفته؟». اظهار داشت: «حالا یکی گفته».
خلاصه که من نفهمیدم آخر سر چه کسی این جمله را به پدرم گفت. تا اینکه در روزهای برگزاری جشنواره فیلم فجر بود که همراه با مرحوم علی حاتمی در طبقه بالای سینما فلسطین مشغول تماشای فیلم شدم. البته مرحوم حاتمی به سبب دوستی که با پدرم داشت بطور کامل من را می شناخت و با کارهایم آشنا بود و خوب یادم هست وقتی تیتراژ این فیلم در حال تمام شدن بود، او دستانم را گرفت و اظهار داشت: «چقدر موسیقی این فیلم خوب است». گفتم: «راست می گویی؟» و او اظهار داشت: «دروغی ندارم که بگویم» … ولی با تمام این احوال همچنان نمی دانم چه کسی به پدرم گفت موسیقی متن روز واقعه بد است!

منبع: abnamakar.ir