به گزارش آبنما کار اصفهان طی روزهای گذشته، بخش اعظم یکی از خانه های صفوی بافت پیرامون مسجد جامع عتیق اصفهان که درست پشت گنبد خواجه نظام الملکِ این میراث جهانی قرار داشت، خراب شد و ماجرا وقتی تلخ تر می شود که بدانیم اهالی محله، چقدر از بابت این تخریب خوشحال اند! اما چرا؟
سیدمهدی موسوی، مدیر پایگاه جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان تخریب این خانه صفوی را این گونه برای ایسنا روایت می کند: خانه ای که درباره‌ی آن حرف می زنیم در ضلع جنوبی مسجد جامع عتیق اصفهان قرار گرفته و حدود ۳۵ نفر وارث دارد. سرمایه گذاری پیدا شده بود که قصد داشت خانه را از آنها بخرد اما یکی دو نفرشان حاضر به فروش نشدند و خانه، تبدیل شد به پاتوق کارتن خواب ها و معتادان. اهل محل هم از این بابت خیلی شاکی بودند و همین روزها متوجه شدم که خانه، خراب شده است. پرس وجو کردم ببینم چه کسی این کار را انجام داده و شنیدم گفتند یک «خیّر» برای تخریب قدم پیش گذاشته تا دیگر اینجا محل امنی برای خلاف کارها نباشد.
او ادامه می دهد: معاون اداره کل میراث فرهنگی استان، بلافاصله بعد از این رخداد با شهرداری مکاتبه کرد و اطلاع داد که این خانه باآنکه در لیست میراث ملی ثبت نشده و جزو خانه های ستاره دار هم نبوده اما بهرحال بخشی از یکپارچگی بافت پیرامون مسجد ثبت جهانی شده جامع عتیق به آن وابسته است و از این جهت، هر اتفاقی مقرر است برای آن بیفتد باید با در نظر گرفتن این مساله باشد که تنها بازسازی عین به عین مورد قبول میراث فرهنگی است.
به زعم موسوی، تخریب این خانه و نیز، نصب بنر شهرداری روی دیوار یکی خانه های ضلع جنوب غربی مسجد جامع عتیق که از صدور مجوز برای تخریب آن خبر می دهد، هم چنین زمزمه هایی که درباره‌ی راه اندازی گذر در این محدوده، توسعه مقبره علامه مجلسی (ره)، راه اندازی دانشکده علوم قران و حدیث و راه اندازی پارکینگ طبقاتی مجلسی مطرح می شود، با اینکه در نگاه اول بی ارتباط به هم به نظر می رسند اما در نهایت همه‌ی آنها نشان از ناآگاهی مردم و نهادهای ذی ربط نسبت به لزوم حفظ بافت تاریخی بعنوان بخشی از هویت ملی دارند.
مدیر پایگاه جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان می گوید: اصفهان بناهای تاریخی بسیاری دارد که مالک خصوصی دارند و در توان میراث فرهنگی نیست که همه آنها را ساماندهی کند. باوجود همه انتقادهایی که به علت تغییر در بنای تاریخی به منظور تغییر کاربری وجود داشت، خرید این خانه ها توسط سرمایه گذار و تبدیل آن به اقامتگاه سنتی و رستوران و کافه گالری و… کم کم داشت باب می شد و بناها لااقل از تخریب نجات پیدا می کردند اما یک باره ویروس کرونا شیوع پیدا کرد و صنعت توریسم را در وضعیت کما برد. بعضی از سرمایه گذاران هم به این فکر افتادند که ضرر خویش را بگونه ای جبران کنند و به کارهایی نظیر راه اندازی زیرزمین و… در بناهای تاریخی روی آوردند. یگان حفاظت میراث فرهنگی و گروه نظارتی معاونت میراث در تلاش اند تا کمترین صدمه به بناهای تاریخی وارد شود اما مگر می شود در این نبرد نابرابر، پیروز شد؟ از سرباز بی سلاح چه انتظاری می توان داشت؟
منظور او از نبرد نابرابر را به خوبی می توان با شنیدن این جملات دریافت: پس از تخریب خانه صفوی پشت گنبد خواجه نظام الملک اهالی محل خیلی خوشحال شدند! ما هنوز نتوانسته ایم به عامه مردم بیاموزیم بافت تاریخی چیست، چه ارزشی دارد و خانه تاریخی، خرابه نیست. این شادی را هنگام تخریب خانه نفیس نائل که با همدستی اهالی محل رخ داد هم شاهد بودیم و متأسفانه باید اعلام کنم که مردم با آنچه از نسل گذشته خود برجای مانده خیلی نمی توانند ارتباط دوستانه ای برقرار کنند. ترجیح می دهند هر چه سریع تر از شر آن خلاص شوند تا یک ساختمان با آجر نمای سه سانتی جایش را بگیرد.
موسوی، یادآور می شود: وقتی این بناها به محل امنی برای کارتن خواب ها و معتادها تبدیل می شوند سطحی ترین و فوری ترین نتیجه ای که از آن حاصل می شود این است که باید خانه را خراب کرد تا دیگر آنها نتوانند از این محل استفاده کنند.
نمایی از داخل خانه‌ی تخریب شده که توسط نفیسه حاجاتی ثبت شده است. مدیر پایگاه جهانی مسجد جامع عتیق به این سوال که «در حال حاضر بافت تاریخی پیرامون مسجد جامع عتیق در چه وضعیتی قرار دارد؟» این گونه پاسخ می دهد: تک دانه های با ارزشی مثل خانه امام جمعه، خانه عباس بهشتیان، عصارخانه جماله، حمام شیخ بهایی و… که در این محدوده قرار دارند در لیست میراث ملی ثبت شده اند و بازار هم تحت عنوان محور تاریخی فرهنگی اصفهان به ثبت رسیده است.
او ادامه می دهد: بخش قابل توجهی از بافت واجد ارزش و خانه های ستاره دار این محدوده، تحت تملک حوزه علمیه صاحب الزمان (عج) است که قصد دارند دانشگاه علوم قران و حدیث را در آن بنا کنند. بخش دیگری از بافت هم که سال ها پیش تخریب شده، متعلق به اداره کل اوقاف و امور خیریه استان است که بحث هایی را در مورد توسعه مقبره علامه مجلسی (ره) و راه اندازی پارکینگ طبقاتی مطرح کرده اند اما هنوز طرحی در اداره کل میراث فرهنگی برای این موارد تصویب نشده و هرگونه اقدامی در این محدوده نیازمند مصوبه کمیسیون ماده پنج، مصوبه شورای فنی وزارت میراث فرهنگی و در صورت نیاز، مصوبه شورایعالی معماری و شهرسازی است.
موسوی خاطرنشان می کند: همان گونه که مسجد جامع عتیق در طول دوره های مختلف ساخته شده، بافت پیرامونی آن هم یادگارهایی از دوره های مختلف را در خود دارد و حتی بعضاً دیوارهایی در آن هست که احتمال می دهیم از دوره سلجوقی باشد.
مدیر پایگاه جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان با بیان اینکه در کل به حفظ بافت تاریخی پیرامون این مسجد امیدواریم، می افزاید: ما می توانیم از نمونه موفق بافت جلفا، برای بافت جوباره استفاده نماییم. در جلفا این تعریف شکل گرفته که ارزش یک خانه تاریخی از یک آپارتمان بیشتر است و همین سبب شده تا هویت تاریخی فرهنگی در آن محله نمود بیشتری داشته باشد و رونق بیشتری را هم برای اهالی به ارمغان بیاورد. وقتی در جوباره فرهنگ سازی درستی شکل نگرفته، مردم هم ارزش بافت را نمی دانند و در حفظ آن سهیم نمی شوند.
او یادآور می شود: باآنکه ساخت میدان امام علی (ع) روی میدان عتیق، با شعار احیای میدان، رونق بخشی به آن و جمع آوری دست فروش ها صورت گرفته بود، اما در نهایت نه آن رونق بخشی ای که انتظار می رفت را باعث شد و نه دست فروشان را دور کرد! راه اندازی زیرگذر در این محدوده سبب شد که مسجد جامع عتیق گم شود و گردشگران به سختی این میراث جهانی را در دل بازار پیدا کنند.
موسوی ادامه می دهد: تلخ است اما باید بگویم یکی از دوستان اصفهانی من در خیابان مسجد سید دنبال مسجد جامع عتیق می گشت! و بسیاری از افراد آنرا با مسجد امام (ره) در میدان نقش جهان اشتباه می گیرند حال آنکه قدمت این مسجد حداقل دو برابر آن بناست. متأسفانه مسجد جامع عتیق اصفهان بعنوان یک مقصد برای توریستهای داخلی تعریف نشده و وقتی از مدیران گله می نماییم که چرا در برنامه ریزی های خود به این مساله توجه نمی کنند، از یک حقیقت تلخ دیگر با این مضمون پرده برمی دارند «همان بهتر که پای توریست داخلی به این مجموعه نفیس باز نشود وگرنه با آن همان کاری را می کنند که با دیوارهای عالی قاپو و سی وسه پل و خواجو کرده اند!» اینجا هم مشکل، فرهنگ است.
مدیر پایگاه میراث جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان ابراز امیدواری می کند که شورای شهر اصفهان محور گردشگری مناسبی برای این مسجد و بافت پیرامونی آن طراحی و تعریف و اجرا کنند و توضیح می دهد که سازمان نوسازی بهسازی اصفهان طرحی در خصوص محوطه سازی و نشان گذاری خانه های تاریخی خراب شده در کف فرش در دستور کار دارد اما هنوز آنرا اجرایی نکرده است.
او می گوید: نهادهای گوناگونی در بافت پیرامون مسجد جامع عتیق اصفهان دخیل هستند و یک برنامه ریزی مدون و گسترده و واحد نیاز است تا اهدافی که هر یک از این نهادها در سردارند، به یک جهت هدایت شود و با آنچه مدنظر میراث فرهنگی است در تضاد نباشد.
به عقیده‌ی موسوی، تا وقتی مردم درگیر فکر نان شب شان هستند، خیلی به مسائلی مثل ارزش و اهمیت میراث فرهنگی و بافت تاریخی علاقه نشان نمی دهند. او ابراز امیدواری می کند که با حل مشکلات اقتصادی، سطح فرهنگ جامعه هم ارتقا پیدا کند.

منبع: آبنما کار