۹۰۷ تشکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کشور وجود دارد، اما صدایشان این روزها کمتر به گوش می رسد. علت چیست؟ مسؤولان در مقابل انتقادها و واکنش های آنها سِر شده اند، صدایشان را خاموش کرده اند، یا محافظه کار شده اند؟
الیار عاصمی زاده ـ رئیس شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور ـ در پاسخ به این سؤال ایسنا اظهار داشت: مسؤولان سِر شده اند. از طرفی، بسیار پیش آمده وقتی اثری تخریب شده، یقه شهرداری را گرفته ایم و آنها نامه «بلامانع» ادارات کل میراث فرهنگی را مقابل ما گذاشته اند که ماشاء الله استانی مثل تهران هم در صدر صدور مجوزهای بلامانع بوده است. از طرفی، دستگاههای متولی خالی از متخصص شده اند و با فقر کارشناس مواجهیم. در این شرایط چگونه انتظار داریم صدای مان شنیده شود!؟
او درباره وضعیت کَمی تشکل ها و سمن های این سه حوزه، اظهار داشت: الان، ۹۰۷ تشکل مردمی وجود دارد که ۲۱۶ تشکل در حوزه میراث فرهنگی، ۷۲ تشکل در صنایع دستی، ۱۷۳ تشکل در گردشگری و ۴۴۶ تشکل هم بین حوزه ای فعالیت می نمایند. البته، رصد ما نشان داده است حدود نیمی از این تشکل ها غیرفعال اند و مجوز خیلی هایشان هم از اعتبار ساقط شده است.
او در پاسخ به اینکه با عنایت به عدد بزرگ تشکل ها، وجود آنها چه کمکی می کند، اظهار نمود: سمن ها را همیشه بعنوان منتقد می شناسند، بمحض اینکه جایی خراب می شود، بیانیه می دهند و اعتراض می کنند. به این نتیجه رسیدیم دوره این واکنش ها گذشته است. البته در بعضی مواقع باید فریاد زد، اما بهتر است قبلا از خراب شدن، صدای معترض باشیم. ازاین رو در دو سه سال گذشته تلاش کردیم هویت مستقل تشکل ها را نشان دهیم، ازاین رو وارد فعالیتهای پژوهشی و اجرایی شدیم تا دانش فعالان این حوزه را هم ارتقاء دهیم و مطالبات تخصصی و علمی داشته باشیم. در جلسه ای که با وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داشتیم تاکید کردیم که تشکل ها حافظ وزارت خانه نیستند، بلکه حافظ میراث فرهنگی هستند.
او برای روشن شدن جایگاه و وضعیت تشکل ها، از تغییراتی در ساختار این شورا با ایسنا سخن اظهار داشت: از آن جا که کارکرد سمن ها یا سازمان های مردم نهاد غیررسمی بود، در سال ۱۳۸۹ این شورا افتتاح شد و سه چهار سالی هم هست که هویت ملی پیدا کرده و نزدیک به دو سال است که شبکه های استانی در حال شکل گیری است. از طرفی، پیگیریم تا مجامع و انجمن های صنفی سه حوزه هم به این شورا بپیوندند که البته با تغییر چارت وزارت خانه این اتفاق خواهد افتاد، هرچند عملکرد آنها با سمن ها متقاوت است و رویکرد صنفی دارند.
او تصریح کرد: فکر می کنم مسیری که چند سال قبل طی شده به نتایج خوبی برسد. حداقل گذر زمان ثابت کرده که با تغییر مدیران، سیستم ما تغییر نکرده، به سمت مدیران دولتی غش نکرده ایم و همچنان مطالباتمان را داشته ایم و در عین دوستی با مدیران، فاصله هایمان را رعایت کرده ایم.
سمن ها را همیشه بعنوان منتقد می شناسند، آدم های غرغرو که بمحض تخریب جایی، بیانیه می دهند و اعتراض می کنند. ما نمی خواهیم فقط وااسفاگوی تخریب میراث فرهنگی باشیمعاصمی زاده افزود: برای ایجاد یک تغییر ساختاری، یک تیم پژوهشی تشکیل دادیم و با نهادهای بین المللی مثل ایکوم، ایکوموس و… ارتباط گرفتیم. ایراد دیگری که وارد می کردند وجود فاصله بین تشکل ها و استادان دانشگاه بود. از نگاه دیگران، ما یک عده جوان بودیم که حتی استادان دانشگاه حاضر نبودند کنارشان قرار گیرند، چون آنها را غرغرو می شناختند. این فاصله را برداشته ایم و حالا استادان دانشگاه در کنار تشکل ها قرار دارند.
چاپ ویژه نامه واچار، برگزاری ۶۰ نشست تخصصی با حضور استادان و برگزاری دوره های آموزشی، جشنواره «سین هشتم» با هدف بررسی عملکرد سمن ها که بعدها نام آن به ایران بانان تغییر نمود و برگزاری گردهمایی هایی در حوزه مرمت و معماری، موزه، گردشگری و… به بهانه آخر سده، همچون اقداماتی است که این شورای برای تغییر ساختار و رویه انجام داده است. عاصمی زاده اظهار داشت: تغییر ساختار درونی شورا خیلی طول کشید، ولی نیاز بود برای ایجاد شبکه، این اقدامات صورت گیرد.
او تصریح کرد: ما نمی خواهیم فقط وااسفاگوی تخریب میراث فرهنگی باشیم. می خواهیم مطالبات بحقی را پیگیری نماییم. به این نتیجه رسیدیم که مطالبات پایه ای تری در جهت تدوین، اصلاح و اجرای قوانین داشته باشیم، قبل از آن که تخریبی اتفاق افتد و ما پس از آن اعتراض نماییم.
رییس شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره اینکه نتیجه این اقدامات چه خواهد بود و برگزاری نشست هایی مثل یکصد سال مرمت و موزه و گردشگری، چه تاثیری در جایگاه و اثربخشی تشکل ها دارد، اظهار داشت: خروجی این نشست ها که با حضور کارشناسان و استادان دانشگاهی برگزار می شود، نوعی صدمه شناسی است تا بیشتر از دریچه قانون مطالبه داشته باشیم. مقرر است نشست ها مجازی پخش شود و در پایان در نشریه ای چاپ می شود.
سمیه مراقی ـ مشاور شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ که در این گفت وگوی ایسنا حضور داشت، درباره ضمانت توجه به مطالبات تشکل ها با وجود طراحی چنین مسیری، اظهار نمود: تشکل ها همیشه مطالبه گر بوده اند، ولی به این فکر کردیم یک زیرساخت علمی برای مطالبات داشته باشیم و در گام اول یک سند تدوین نماییم. وزارت خانه این کار را تا حالا انجام نداده بود. ما در کنار وزارت خانه کمک می نماییم تا برای حوزه های مختلف اسنادی تهیه نماییم. اما اینکه مطالبات ما چقدر اثرگذار باشد به سیستم بستگی دارد، به نوع نگاه آنها و مهم تر از همه، به تأثیر و قدرت نفوذ تشکل ها ربط دارد. مثلا در امریکا انجمنی وجود دارد که ۲۵ سال است اجازه نمی دهد به خاطر یک جاده درخت ها قطع شوند. حالا ما این جا چقدر نفوذ داریم!؟ به هر حال ما مطالبه خویش را مطرح می نماییم، اما اینکه چقدر به آن توجه گردد، دست ما نیست.
او برای روشن شدن میزان نفوذ و جایگاه تشکل های مردمی برای مثال اظهار داشت: با پیگیری های مداوم از جانب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بخشنامه ای به استان ها ابلاغ گردید که برخی امور را به سمن ها واگذار کنند. بخشنامه دیگری به استان ها ابلاغ گردید که در بعضی جلسات فنی اداره های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از سمن های تخصصی کمک بگیرند. هرچند این بخشنامه ها شماره دارند و از جانب وزیر ابلاغ گردیده اند، هنوز در هیچ یک از استان ها به این مطالبه پاسخ داده نشده است. خویش را ملزم به اجرا نمی بینند.
او افزود: تشکل های مردمی یا سمن های زیادی در شهرستان ها فعالیت می نمایند و برای مدیران کل شناخته شده اند، حتی روی پروژه های مشترک کار می کنند، اما خیلی خوش ندارند ما در جلسه فنی حضور داشته باشیم و در جریان جزئیات قرار بگیریم. نظارتی هم روی ابلاغیه ها وجود ندارد. وجه انتقادی تشکل ها همیشه غالب بوده است. تغییر رویه و ساختار شورا در این راستا بود که ظرفیت های دیگر تشکل ها را هم نشان دهیم و تاکید صرفاً روی نگاه نقادانه آنها نباشد.
مستندهایی در اختیار داریم که از نظر عرفی و قانونی ما را متقاعد کرده وارد واگذاری «بناهای نفیس» شویم. اگر با متولیان و عاملان آن به نتیجه نرسیم، مبحث را به دستگاه قضا می کشانیمعاصمی زاده این بحث را افزود: شبکه تشکل ها از بطن سمن بزرگ شده و نگاه مدنی دارد و جلو کسی سر خم نمی نماید. بحث شبکه سازی تشکل ها مدت ها با مانع مواجه بود، حتی می خواستند آنرا به صورت موضوعی تفکیک کنند، یعنی سه مجوز و شبکه‌ی جدا برای میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داشته باشیم. بعد ماها با دوندگی توانستیم نامه‌ی شبکه واحد را بگیریم. اینکه جایگاه تشکل در اجتماع پایین است، به خاطر یک نگاه حاکمیتی است. ما با علم به این نگاه ها تغییر رویه را شروع کرده ایم. بنا را بر این گذاشته ایم که راه را خودمان باز نماییم و منتظر باز شدن راه توسط دیگران نمی مانیم. ما تاکنون نه از دولت بودجه خواسته ایم نه سهم خواهی دیگری داشته ایم، اتفاقا خیلی هم محکم روی مطالباتمان پافشاری کرده ایم.
او بیان نمود: امیدواریم بعد از این دوران، مطالبه های تخصصی تری داشته باشیم. مطالبه ای که مستند و پژوهش شده باشد به سادگی پیگیری می شود. مثلا وقتی مبحث امحای لنج های سنتی عنوان شد، آنرا پیگیری کردیم و می خواهیم نشست یکصد سال لنج سازی را هم برگزار نماییم. لازم بود پشتوانه تحقیقی داشته باشیم. با تشکل های بوشهر در حال تعامل هستیم که از راه بدنه تشکل آن جا کاری انجام دهیم. از راه نماینده مجلس هم پیگیریم که جلو مصوبه را بگیریم. منتظریم اسنادمان کامل شود و حکم بگیریم.
رییس شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مثال دیگری از پیگیری های مستند آورد و اضافه کرد: مبحث واگذاری بناهای نفیس را هم پیگیریم. مستندهایی در اختیار داریم که از نظر عرفی و قانونی ما را متقاعد کرده وارد این جریان شویم. در حال تکمیل مستندات هستیم. پیگیری های عمومی را انجام می دهیم. اگر با متولیان و عاملان آن به نتیجه نرسیم، مبحث را به دستگاه قضا می کشانیم تا جلو این واگذاری ها گرفته شود.
او درباره مجموع احکامی که برای توقف فعالیتهای مخرب در حوزه میراث فرهنگی توسط تشکل ها گرفته شده است، اظهار داشت: شورا تا دو سه سال پیش که رسمی نبود، اما با عنایت به فعالیتم در استان اردبیل، اطلاع دارم حداقل در این استان، چهار شکایت از شهرداری پیگیری شده است. در تبریز هم مدعی العموم شکایت کرده و منجر به محرومیت از فعالیت شده است. به صورت کل، در سه چهار سال قبل بیشتر از ۲۵ مورد به حوزه اعاده دادرسی ختم شده که مبحث بیشتر آنها هم میراث بوده است. البته پیگیری های ناموفق هم داشته ایم.
عاصمی زاده در پاسخ به این سؤال که چرا بیشتر فعالیت تشکل ها به میراث فرهنگی معطوف شده است؟ اظهار نمود: در حوزه صنایع دستی ۷۶ سمن وجود دارد، وگرنه مجامع هنرمندان صنایع دستی که رویکرد اقتصادی دارند، بسیارند. صنایع دستی در وزارت خانه از پای بست ویران است. اتفاقا در آخرین جلسه با وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تشکل ها بی محاباترین نقدها را به معاون صنایع دستی داشتند. هرچند یک سری کار نمایشی را برای همکاری با تشکل ها آغاز کرده اند، ولی ما دوست نداریم ابزار دست باشیم. در حوزه گردشگری هم رویکرد جوامع تخصصی و حرفه ای بیشتر صنفی است، هرچند سمن های گردشگری به مبحث تخریب های در رابطه با این حوزه، قوانین و استانداردها وارد شده اند، مثلا آخرین بار ایستادگی تشکل ها درباره استانداردهای در حال تدوین گردشگری عشایری سبب شد بررسی و تحقیق در اینباره ادامه پیدا کند.
او درباره عملکرد تشکل ها در استان ها، اظهار داشت: یک سری از تشکل ها فقط فریاد می زنند و یک عده هم کار می کنند. در یک سری استان ها قدرت تشکل ها پایین است، مثل چهارمحال و بختیاری. در ایلام هرچند بیشترین تعداد تشکل ثبت شده وجود دارد، ولی هیچ واکنش و صدایی ندارند. توازن و تقارن در فعالیت تشکل های استانی نداریم. در بعضی استان ها فقط یک نفر حضور دارد، اگر صدای آن یک نفر قطع شود، صدای آن استان دیگر شنیده نمی گردد.
صنایع دستی در وزارت میراث از پای بست ویران است. بی محاباترین نقدها را به معاون صنایع دستی داشتیم. هرچند یک سری کار نمایشی را برای همکاری با تشکل ها آغاز کرده اند، ولی ما دوست نداریم ابزار دست باشیموی افزود: مستندات نشان داده است تهران هم جزو استان هایی است که تشکل های آن به نسبت وقایع و وسعت، عملکرد و مطالبه گری ضعیفی دارند. در مقابل، تشکل های استانهای قزوین، یزد، اصفهان و… پیگیری بیشتری برای تحقق مطالباتشان دارند.
مراقی، مشاور این شورا افزود: در استان سیستان و بلوچستان هم تعداد تشکل ها اندک است و دسترسی محدودی هم دارند. در کردستان هم تشکل داریم، ولی حضور و کنش های خیلی ضعیفی دارند. عملکرد تشکل های تهران هم شاید ضعیف باشد، ولی در قیاس با سایر استان، دسترسی بیشتری به رسانه ها دارند.
همچنین عاصمی زاده اظهار داشت: استانهای حاشیه ای و مرزی با مشکلات زیادی مواجه اند، نگاه و رویکرد خیلی ضعیفی به تشکل ها دارند. ما تلاش می نماییم نگاه ملی را در این مناطق نهادینه نماییم و از رویکردهای قومیتی فاصله بگیریم.
رییس شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره پیگیری مباحثی که از جانب مردم مطالبه می شود، مثل گزارش حفاری های غیرمجاز، اظهار نمود: یک سری گزارش از تخریب و حفاری غیر مجاز داشته ایم. در همین رابطه با یگان حفاظت از میراث فرهنگی جلسه ای داشتیم که این شورا را بعنوان منبع موثق قبول دارد. در استان ها هم اگر گزارشی برسد و یا موضوعی در رسانه های دست چندم منتشر شود، دنبال صحت و سقم آن می رویم و اگر مبحث تایید گردد به یگان حفاظت اطلاع می دهیم. مثلا همین چند ماه پیش اخباری منتشر گردید درباره حفاری در کردستان، پس از پیگیری مستندات، متوجه شدیم شانتاژ خبری بوده و اطلاع رسانی کردیم.

منبع: آبنما کار