به گزارش آبنما کار تیتراژ مجموعه شب دهم به کارگردانی حسن فتحی، ترانه سرایی افشین یداللهی، آهنگسازی فردین خلعتبری و خوانندگی علیرضا قربانی خاطره بیست ساله ای است که فعلاً انگیزه ای برای فراموش شدنش وجود ندارد.
دریافت 1 MB خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در بیست و چهارمین گام از این روایت رسانه ای که با ایام سوگواری تاسوعا و عاشورای حسینی مصادف شده بار دیگر به سراغ موسیقی تیتراژ سریال «شب دهم» بعنوان یکی از تیتراژهای ماندگار سریال های تلویزیونی رفتیم که نه تنها در روزهای محرم که در بیست ساله اخیر جزو ممتازترین و پرمخاطب ترین تیتراژهایی بوده که تابحال ساخته شده اند. اثری که به علت همین استقبال چشم گیر به صورت آلبوم منتشر و در بازار موسیقی هم با اسقبال خوبی از جانب شنوندگان مواجه گردید.

داستان از عشق و عاشقی حیدر خوش مرام آغاز شد
داستان این سریال ساخته شده در دهه ۸۰ که گروه هنر خبرگزاری مهر سال قبل هم در چارچوب پروژه «روایت مهر از نواهای عاشورایی» به آن پرداخته بود، روایتی از سیر گذر عشق زمینی به عشق آسمانی «حیدر خوش مرام» با بازی حسین یاری از لوطی های یکی از محلات قدیم تهران بود که به دنبال یک شکست، طبق شرط مجبور به سرقت از یکی از خانواده های قجر می شود. اما در این مجال توطئه و عشقی جان سوز در انتظار دلداده قصه است که این خود تازه ورود به ماجراها و اتفاقات دیگری است که روند داستانی سریال را پیش می برد.
حسین یاری، کتایون ریاحی، رویا تیموریان، ثریا قاسمی، پروِیزپورحسینی، محمودپاک نیت، اکرم محمدی، پرویز فلاحی پور، شهین علیزاده، مظفر مقدم، حسین خانی بیک، ابراهیم آبادی، فرشید صمدی پور، عباس ظفری، رامسین کبریتی، امیرآتشانی، شکرخداگودرزی، حمید افشار، حسین افشار، محمدرضا قاسمی، علاالدین قاسمی، آتش تقی پور، منوچهرآذر، ناصر گیتی جاه، محمد ورشوچی، صدیقه کیانفر جمله هنرمندانی بودند که در این سریال نقش آفرینی می کردند.

قصه تشکیل مثلث طلایی از کجا شروع شد؟
اگرچه مولفه های گوناگونی ازجمله نویسندگی، کارگردانی، بازیگری، طراحی، پرداخت مناسب و درک درست گروه سازنده از آنچه در قصه پردازی سریال صورت گرفته باعث شد تا این سریال تبدیل به یک جریان مولف و معتبر عرصه سریال سازی بخصوص در عرصه تولید آثار مناسبتی شود، اما بدون تردید آهنگسازی مجموعه با طراحی هنرمند توانمند و خلاقی چون فردین خلعتبری نقش غیرقابل انکاری در توسعه حوزه مخاطبی داشت که تا آن زمان با شکل و شمایل متفاوت تری جذب تماشای سریال های تلویزیون می شد، اما این دفعه در رویارویی با یک قالب کاملاً متفاوت از آنچه تابحال پیرامون ساخت و تولید آثار در رابطه با مضامین عاشورایی پیش رویش قرار گرفته بود، این موسیقی تیتراژ بود که نقش موثری در جذب چشم و گوش بیننده به سمت یک سریال بود. پازلی که با حضور آدم های معتبری چون افشین یداللهی در مقام ترانه سرا و علیرضا قربانی بعنوان خواننده کامل تر شد و موسیقی را تبدیل به رسانه ای کرد که اساسا در جلب مخاطب سریال ایفاگر یکی از نقش های اصلی بود.
حسن فتحی: پیش از حضور علیرضا قربانی بعنوان خواننده اصلی تیتراژ، فردین سه خواننده را به پروژه معرفی نمود و ما صدای آنها را ضبط می کردیم. اما احساس می کردیم شاکله اصلی کار در نیامده است. تا این که در نهایت فردین، علیرضا قربانی را به من معرفی نمود حسن فتحی نویسنده و کارگردان سریال «شب دهم» چندی قبل بود که در یک گفتگوی رسانه ای با سامانه «موسیقی ما» درباره تشکیل مثلث طلایی فردین خلعتبری، افشین یداللهی و علیرضا قربانی برای ساخت «موسیقی متن» و «تیتراژ» این سریال اظهار داشته بود: این که فردین خلعتبری موسیقی متن سریال «شب دهم» را بسازد، اصرار من بود. به هر حال من با فردین خلعتبری و ذوق و ذائقه اش آشنا بودم و همواره مترصد این فرصت بودم که بتوانم با وی در یکی از کارهایم همکاری داشته باشم. ازاین رو در زمان ساخت سریال خیلی پافشاری کردم که فردین در کار حضور داشته باشد و امروز بسیار خوشحالم که او بعنوان آهنگساز در این سریال همراه ما بود.
درباره تیتراژ سریال هم باید بگویم که پیش از حضور علیرضا قربانی بعنوان خواننده اصلی تیتراژ، فردین سه خواننده را به پروژه معرفی نمود و ما صدای آنها را ضبط می کردیم. اما احساس می کردیم شاکله اصلی کار در نیامده است. تا این که در نهایت فردین، علیرضا قربانی را به من معرفی نمود، خواننده ای که بنده تا آن زمان آن گونه که باید نمی شناختمش. فردین اظهار داشت: «علیرضا قربانی همچون هنرمندانی است که من فکر می کنم می تواند از عهده کار برآید.» در نهایت من پذیرفتم که علیرضا در کار حضور داشته باشد.
در آن سال ها نحوه تولید سریال در زمانی بود که پخش کار مصادف شده بود با عید نوروز و ایام محرم؛ گروه هم به شدت در فشار بود که کار بموقع روی آنتن برسد. از این رو ما زمان را هم داشتیم از دست می دادیم و لازم بود که خواننده در کار حضور پیدا کند. شاید نیمه شبی بود که فردین، علیرضا قربانی را با من آشنا کرد. من به خوبی یادم هست، وقتی کار به علیرضا قربانی سپرده شد، فردین هم نگران بود که آیا مخاطب با این مدل و سبک آوازی خاص که کمتر تجربه شده می تواند ارتباط بگیرد یا خیر؟ اما خوشبختانه بعد از آنکه کار خوانش تیتراژ به پایان رسید و ما برای نخستین بار موسیقی را شنیدیم دیدیم کار بسیار درست تر از تست های قبلی بود و شرایط بگونه ای پیش رفت که تیتراژ سریال به واسطه یک گروه منسجم و خوش قریحه مورد استقبال چشم گیر مردم هم قرار گرفت.

وقتی افشین یداللهی آقای کارگردان را شگفت زده کرد!
وی در بخش دیگری از صحبت های خود در این گفتگوی تصویری افزود: اما پیش از این که خواننده به ما معرفی شود، ما با فردین خلعتبری بحث شاعر را داشتیم که در این حوزه هم من افشین یداللهی را به واسطه فردین خلعتبری شناختم. روزی که فردین خلعتبری سر صحنه فیلمبرداری سریال اظهار داشت: «یک ترانه سرای فوق العاده ای هست که آثارش بسیار باکیفیت هستند، برای تو نمونه کارهایش را می فرستم و فکرمی کنم او می تواند از پس این کار برآید». خب من برای نخستین بار بود که مرحوم افشین یداللهی را ملاقات کردم و دغدغه هایم پیرامون تیتراژ سریال را با او در بین گذاشتم که دنبال چه معنا و مفاهیمی هستم.
این برای من حیرت انگیز بود که به فاصله دو روز بعد و بر مبنای همین دغدغه ها ترانه ای را به من تحویل داد. […] به اعتقاد من مسئله ای که در نوع همکاری با افشین یداللهی برایم فوق العاده بود، متناسب بودن ترانه اش با فضای قصه سریال شب دهم بود. نکته دیگری هم که برای از اهمیت زیادی برخوردارشد، این بود که وی با سرعت هرچه تمام این کارها را انجام داد در حالیکه من تا آن زمان با ترانه سرایان ممتازی کار کرده بودم اما آنها پس از مدت طولانی تری کار را رسانده بودند. به اعتقاد من هوش فوق العاده ای داشت که نظیرش را کمتر سراغ دارم. او آن قدر به کار احساس مسئولیت داشت که با درهم آمیزی یک تعهد فوق العاده تر کارهای تحسین برانگیزی را تحویل موسیقی این سرزمین داد.
فتحی در انتها این گفتگوی تصویری بود که خاطرنشان کرد: بنده از زمان ساخت سریال شب دهم تا مجموعه شهرزاد با افشین یداللهی کار کردم و در تمام این چند سال هیچ موقع فکر نمی کردم که باید بروم و با ترانه سرای دیگری کار کنم. من بر این باورم برای موسیقی و شعر ما مرگ افشین یداللهی ضایعه جبران ناپذیری بود که با رفتنش بعید می دانم کسی را بتوان برای جایگزینی او معرفی نمود.

به فردین خلعتبری گفتند: این خود جنس است!
مرحوم افشین یداللهی هم اسفند ماه سال ۱۳۹۶ بود که در گفتگو با ماهنامه «هنرموسیقی» درباره نحوه حضورش در پروژه «شب دهم» توضیح داده بود: «یک بار که من همراه فردین خلعتبری بودم و آقای فتحی هم حضور داشتند صحبت از ترانه سریال شد و این که چه شعری برایش انتخاب کنند. قبل از آن حسن فتحی سریال «پهلوانان نمی میرند» را با آهنگ سازی بابک بیات ساخته بود که شعر آن از مولانا بود و با صدای محمد یداللهی: در صحبتی که با عوامل داشتیم می گفتند: «ما در سریال های تاریخی کسی را نداشتیم که به این شکل مناسب برای آنها ترانه بنویسد اما پس از اینکه شما ترانه سریال «شب دهم» را نوشتید احساس کردیم که این باب باز شده و هم اکنون کسی هست که برای چنین کارهایی ترانه بنویسد اصفهانی اجرا شده بود. برای این سریال هم اعتقاد داشتند باید شعری از قدما پیدا نماییم که مناسب کار باشد. من به ایشان گفتم چرا برای این سریال یک شعر تهیه نمی کنید؟ گفتند چطور و چگونه؟ من هم پیشنهاد دادم که خودم یک ترانه برای این سریال بنویسم. درواقع خودم به خودم سفارش دادم (می خندد).
همان شب که از منزل آقای خلعتبری بیرون آمدم بخش زیادی از ترانه را نوشتم و با ایشان تماس گرفتم و برایشان خواندم. فردای آن شب ایشان تماس گرفتند و گفتند این شعر خوب است اما می خواهم که یک آگاه خوب هم برای کار بنویسی. من هم تا ظهر بیت «مرز در عقل و جون باریک است / کفر و ایمان چه به هم نزدیک است» را نوشتم.
در حقیقت در آن ترانه آخرین بیتی که سروده شد همین بیت بود. شعر که تکمیل شد آنرا نزد آقایان حسن فتحی و حسن بشکوفه (تهیه کننده سریال بردند و آن طور که فردین خلعتبری نقل قول می کند هر دوی آنها گفته بودند: این خود جنس است! و اصلاً همین را می خواستیم و همین را استفاده خواهیم کرد.
«اتفاقا مدتی پیش که آقای بشکوفه برای رونمایی کتاب جنون منطقی آمده بودند، در صحبتی که پس از مراسم داشتیم می گفتند: «ما در سریال های تاریخی کسی را نداشتیم که به این شکل مناسب برای آنها ترانه بنویسد و همیشه از کلام قدما استفاده می کردیم. پس از اینکه شما ترانه سریال «شب دهم» را نوشتید احساس کردیم که این باب باز شده و هم اکنون کسی هست که برای چنین کارهایی ترانه بنویسد؛ آن هم به زبان نور و به روزتر». چنان که پس از «شب دهم» این همکاری ها ادامه پیدا کرد و ترانه تیتراژ سریال «مدار صفر درجه» را هم برای همان تیم نوشتم.»

افشین یداللهی عقل و جنون را با هم قاطی کرد
فردین خلعتبری آهنگساز سریال شب دهم هم در یک گفتگوی ویدئویی که چندی قبل از جانب شبکه «آی فیلم» به مناسبت ساخت موسیقی متن سریال «شب دهم» پیش روی مخاطبان قرار گرفت، درباره تیتراژ این سریال که در آن روزگار و حتی طی سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته، توضیح داده بود: افشین یداللهی در قطعه ای که برای تیتراژ سریال ساختیم «عقل و جنون» را باهم قاطی کرد. مرزش را هم باریک کرد. او «کفر و ایمان» را هم در این شعر به هم نزدیک کرد. اینها خصوصیت های افشین بود و او می توانست این بازی کلمات را به درستی انجام دهد
علیرضا قربانی خواننده موسیقی ایرانی که طی سالهای اخیر با تولید آثار متفاوت توانسته خویش را بعنوان یک خواننده به روز و پرطرفدار معرفی نماید هم درباره حضورش در سریال شب دهم بعنوان خواننده تیتراژ و موارد دیگر بیان نمود: شما اگر به مفهوم شعر دقت کرده باشید متوجه می شوید که تمامی مفاهیم این اثر ماندگار افشین یداللهی در جای جای سریال وجود دارند. نکاتی که نشان دهنده هماهنگی فکری نویسنده، کارگردان با ترانه سرا و آهنگساز است که توانسته این چنین کلید واژه های نابی را در شعر خود خلق کند. شما وقتی با این بیت رو به رو می شوید که: «مرز در عقل و جنون باریک است / کفر و ایمان چه به هم نزدیک است» متوجه می شوید که شاعر چقدر ظریف سروده است. نکته ای دربرگیرنده ارزش های فراوانی برای یک قطعه ماندگار است.

تیتراژ شب دهم در حافظه تاریخی موسیقی ایران ثبت شد
وی در این گفتگوی تلویزیونی بود که وقتی باردیگر موسیقی تیتراژ سریال تلویزیونی «شب دهم» را برای او پخش می کنند، به نکته جالبی اشاره کرده و می گوید: وقتی هم اکنون این قطعه را گوش می کنم به نظر می آید هم افشین یداللهی و هم فردین خلعتبری در این کار از من بهتر بودند. چون من در این کار فقط فرصت داشتم بخوانم. یعنی هیچ فرصت دیگری نداشتم که بخواهم با تامل و زمان بیشتری روی خوانش جدید اثر کاری کنم. اما به هر حال می بینیم که در مجموع موسیقی این اثر تلویزیونی و تیتراژ آن در حافظه تاریخی موسیقی ایرانی ثبت شده است.
قربانی در بخش دیگری از این مصاحبه بود که توضیح داد: از نکات مهم دیگری که باعث ماندگاری موسیقی سریال شب دهم شد داستان زیبا و اثر گذار آن بود که در کنار حس اعجاب انگیز ایرانی ها نسبت به واقعه عاشورا و تعزیه و اساساً ایام محرم و صفر شرایطی را ایجاد کرد که سریال شب دهم به کارگردانی حسن فتحی و موسیقی فردین خلعتبری جذابیت خاصی پیدا کند. البته که موسیقی اثر هم به قدری خوب روی کار نشسته بود که تا مدت ها پس از پخش سریال هم بازخوردهای خاص خویش را داشت.

همان گونه که در گزارش قبلی به آن اشاره شده بود، «موسیقی متن و موسیقی تیتراژ سریال «شب دهم» یک ضیافت تمام عیار از هم نشینی فیلم و موسیقی است که با دانش و تجربه حسن فتحی در عرصه های مختلف فیلمسازی و البته تسلط بر دیگر مولفه های فرهنگی هنری در کنار آگاهی و ذائقه مثال زدنی فردین خلعتبری در حوزه آهنگسازی آنرا تبدیل به یک اثر جذاب، ماندگار و مهم در عرصه نواهای عاشورایی کرده که ساعت ها میتوان راجع به آن بحث و تبادل نظر کرد.
در واقع همین که با شنیدن موسیقی این اثر بدون تصویر متوجه می شویم که کار در ارتباط با چه سریال یا فیلم سینمایی است، این یعنی هم کارگردان، هم آهنگساز، هم شاعر و هم خواننده کار خویش را به بهترین شکل ممکن عرضه کرده اند. جریانی که در موسیقی متن سریال «شب دهم» پیش روی مخاطبان آن دوران به درستی نمایش داده شد و هنوز هم جزو آثاری است که همچنان در حافظه شنیداری و دیداری بینندگان باقی مانده است.»