آبنما کار: گورستان های تاریخی و خانه های قدیمی که قدمت زیادی دارند، یکی دیگر از میراث فرهنگی کشور هستند که باید به ثبت ملی برسند و در حفظ و مرمت آنها توجه بیشتری شود. در سالهای قبل به این آثار تاریخی بی مهری و بی توجهی زیادی شده است. حال این پرسش مطرح است که وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری. صنایع دستی برای میراث فرهنگی کشور چه کاری می تواند بکند؟
باتوجه به انتصاب عزت الله ضرغامی به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از آنجائیکه او در این عرصه سابقه ی فعالیت نداشته و به هر علت هم ممکنست گزارش های تخریب ها و لطمه های وارده به پیکره ی میراث فرهنگی کشور به او نرسد، بخش میراث فرهنگی و گردشگری ایسنا بر آن شد که این کار را برای وزیر جدید انجام دهد که در سلسله گزارش هایی منتشر خواهد شد.
بی گمان، یکی از اشکالات جدی برای میراث فرهنگی ایران حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت های تاریخی به بهانه های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار همچون مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می کند.
این گزارش تنها قسمتی از حوادث پیش آمده برای میراث فرهنگی ایران در سه ماهه اول سال ۹۹ است. تعدد و تنوع آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی در ایران زبانزد است اما نحوه حفاظت از این میراث جای نگرانی و سوال دارد که امید است بیش از پیش به آن توجه گردد.
با تعیین دولت جدید و انتصاب وزیر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر توجه بیشتر به آثار و اماکن تاریخی و فرهنگی ایران که میراث با ارزش این سرزمین هستند، امید است.
در این گزارش به قسمتی از حوادث تابستان ۹۹ اشاره شده است (حوادث بهار سال ۹۹ در گزارش قبلی آمده بود که در پایین همین صفحه لینک دسترسی آن موجود است). تعدادی از این وقایع درحال بررسی هستند و برخی دیگر به حال خود رها شده اند. هدف از این گزارش تاکید بر ارزش آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی کشور و توجه بیشتر برای پیش گیری از بعضی رخدادهاست.

سارقان میراث فرهنگی ​​​به گورستان های تاریخی یزد هم رحم نکردند
قبرستان های تاریخی یزد از میراث باارزش این دیار هستند که در ایام کرونائی، مورد دست درازی سارقان میراث فرهنگی قرار گرفته و اگر هیچ اقدامی برای حفظ این میراث باارزش اتفاق نیافتد، این میراث از دست می روند. این قبرستان های تاریخی که بعضاً قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارند و در نقاط مختلف این شهر از دوران مختلف تاریخی به یادگار مانده اند. باتوجه به سابقه یزد در حوزه ثبت جهانی و قدمت تاریخی آن، نداشتن تدبیر و نبود قوانین محکم مدیریتی و نظارتی ممکنست که زمینه ساز بروز صدماتی به این مواریث باارزش می شود.

نوش دارو پس از مرگ «ابن بابویه»
از دیگر خبرهای نگران کننده درباره گورستان تاریخی «ابن بابویه» بود که در تابستان ۹۹ منتشر و در این خبر به صاف کردن زمینِ این قبرستان با نام طرحِ ساماندهی قبرهای آن شاره شد. «ابن بابویه» دومین قبرستان تاریخی پایتخت است که در این طرح که بخشی از نشانه های آن که موجب می شد بعنوان یک قبرستان تاریخی شناخته شود، از بین رفت.
هر چند در پاسخ به همه اعتراضات، متولیان قبرستان تاریخی بطور دائم تاکید داشتند که سنگ قبرهای قدیمی را سر جای اصلی خود برگردانده اند، اما بنظر می رسد حتی میراث فرهنگی هم نکته اصلی را برای این محوطه های تاریخی فراموش کرده بود، آن هم نشانه هایی که اصلا بواسطه آنها «قبرستان ابن بابویه» را در لیست آثار ملی کشور به ثبت رساندند، یعنی علاوه بر سنگ قبرهایی که امروز بخش زیادی از آنها بهر دلیلی از بین رفته اند، شاکله اصلی قبرستانی که اولین گورستان شهرری و دومین قبرستانِ تهران هم شمرده می شود، از بین رفته است.
در عین حال امیرمصیب رحیم زاده – مدیر اداره میراث فرهنگی شهرستان ری – پس از بررسی هایی درباره فعالیت مینی لودر در قبرستان ابن بابویه به ایسنا اظهار داشت: پس از بررسی های انجام شده و تطابق تصاویر موجود از ضلع شمال غربی قبرستان ابن بابویه، به این نتیجه رسیدیم که هیچ قبری در این نقطه تخریب نشده و میراث فرهنگی فقط با ایجاد فضای سبز در این نقطه موافق است. همین طور در جلسه ای با حضور مسئولان اوقاف و میراث فرهنگی، وضعیت گورستان ابن بابویه بطور کامل بررسی و تصمیم گیری نهایی صورت گیرد.
در نهایتت این مسئول در شهریور ۹۹ اعلام نمود که مقرر است از این به بعد در قبرستان تاریخی ابن بابویه بدون مجوز میراث فرهنگی هیچ نوع بارگذاری انجام نشود.
البته که «ابن بابویه» اولین بار نبود که طعمِ تخریب و ویرانی را می چشید؛ این محوطه تاریخی در طول سالهای مختلف و با اتفاقات سهمگینی از حمله مغول گرفته تا جنگ های خوارزمشاهیان و تیموریان، بارها ویران شد.

اما امید است، نهادهای متولی، خلاقیت بیشتری در حفظ، نگهداری و پیشنهاد کاربری های مرتبط برای بناهای تاریخی به خرج دهند.

سرنوشت تلخ «خانه شاملو» و «خانه به آذین»
جای خالی خانه های قدیمی تهران روز به روز پررنگ تر می شود و هر از چند گاهی از گوشه ای از این شهر صدای تخریب این خانه ها بلند می شود. در بین آنها خانه نویسندگان، شاعران و کسانی که برای این مرز و بوم هنر آفرینی کرده اند، نیز وجود دارد. این خانه های قدیمی ای که خاطرات و یادگاری های افراد نامدار این سرزمین را در خود جا داده اند، جزوی از میراث فرهنگی ایران شمرده می شود و انتظار می رود متولیان این میراث در ثبت و حفظ این خانه ها بعنوان موزه یا بنیاد فرهنگی تلاش کنند.
«خانه شاملو» در خیابان ویلا، کوچه خسرو از آن بناهایی است که علاوه بر نسبتش با یک شاعر، به سبب ارزش های معماری اش واجد ثبت ملی است و باید حفظ شود. این در حالیست که در دو سال قبل رایزنی هایی برای تخریب این خانه انجام شد و بر خلاف درخواست میراث فرهنگی برای ثبت و حفظ آن مجوز گودبرداری نیز صادر بود.
اما هم اکنون خانه مدت هاست به جز در ورودی که همیشه با قفل و زنجیر بسته است، هیچ چهارچوب و در و پنجره دیگری هم ندارد. زباله ها درون خانه پراکنده اند و می توان گفت این بنای تاریخی را با زباله پر کرده اند.
امید است که به ارزش واقعی این بنای تاریخی پی برده شود و هر چه زودتر در جهت حفظ و ثبت ملی آن اقدام گردد.

«فرزند به آذین که تا کنون خانه پدرش را با همان شکل و شمایل سابق نگه داشته است، خواهان نجات این خانه از دست بساز بفروش ها و تبدیل آن به یک خانه موزه است». درواقع خبر نگران کننده درباره یکی دیگر از خانه های قدیمی تهران بود که در سال قبل منتشر گردید.

در این خبر منتشر شد: تخریب خانه قدیمی «محمود اعتمادزاده» که قسمتی از فرهنگ ایران را در دل خودزنده نگه داشته، از خبرهای نگران کننده برای میراث و سرمایه فرهنگی این کشور است. صدای تخریب این خانه ۵۰ ساله توسط بساز بفروش ها بلند شده اما پسرش که ۴۰ درصد از این خانه در دست اوست می خواهد این خانه را از تخریب نجات داده و به موزه و بنیاد فرهنگی تبدیل کند.
با انتشار این خبر و توجه دوستداران این حوزه، حرکت فرهنگی جهت ثبت ملی خانه «به آذین»با ارسال نامه ای در این ارتباط به میراث فرهنگی استان تهران شروع شد. اما همچنان این هدف محقق نشده است ودر تیر ماه سال جاری خبر سرقت از «خانه به آذین» منتشر گردید.

«خانه «به آذین» را بعنوان میراث مهم فرهنگی فورا به ثبت ملی برسانید»؛ این خواسته کاوه اعتمادزاده درباره میراث به جامانده از پدرش است.

«خانه ملک الشعرای بهار» را دریابید!
سال هاست خبر وضعیت نه چندان مناسب «خانه ملک الشعرای بهار» تایید می شود، اما هیچ حرف و حدیثی از توجه بیشتر به خانه نیست؛ خانه ای که در مرز ۸۰ سالگی قرار دارد یعنی در اواخر دوره پهلوی اول تولید شده و با وجود معاصر بودنش مانند تعداد زیادی از خانه های قدیمی و باارزش تهران شرایط خوبی ندارد.
مدت ها خبری از وضعیت این خانه تاریخی و باارزش نبود و در این میان تابلویی نیز با نام «خانه موزه ملک الشعرای بهار» سر بن بست گوهر نصب گردید و در نهایت اردیبهشت دو سال قبل بود که هیات موسس خانه انجمن های ادبی کشور درخواست نمود تا خانه ملک الشعرای بهار به انجمن های ادبی واگذار شود ولی در سال قبل خبرهایی از فروش خانه به یک دستگاه دولتی و شروع اقداماتی برای تخریب خانه عنوان شد، با پیگیری های خبرنگار ایسنا به نظر رسید این خانه در دست مرمت است و شاید هم بازسازی. هرچند این خانه تاریخی دوم بهمن ماه ۱۳۸۲ در لیست آثار ملی به ثبت رسید و حدود ۱۷ سال از شناسایی و ثبت آن می گذرد اما هچنان سرنوشت مشخص ندارد.

نجات «خانه نیما» از تخریب هم دردی را دوا نکرد
خانه نیما یوشیج – پدر شعر نو فارسی – که در سه سال قبل دردسرها و حاشیه های مختلفی را تجربه کرد، از خروج از ثبت خانه گرفته تا مالکی که می خواست آنرا تخریب کند و در نهایت فکر ایجاد سفره خانه به سرش افتاد تا خریدِ خانه توسط سازمان زیباسازی و قول هایی که برای مرمت و احیای آن در خرداد سال قبل توسط رئیس سازمان زیباسازی متبوعِ آن، هنوز در سکوت راهی جز متروکه شدن بیشتر ندارد و گاهی صدای اعتراضِ علاقمندان به نیما و هنرهایش این خانه از فراموشی کامل نجات می دهد.

سرنوشت خانه های تاریخی که دیوار به دیوار آنها پوشیده از فرهنگ و هنر این مملکت است، مراقبت و توجه بیشتری لازم دارد. چرا باید خبر تخریب این خانه ها، سبب کوشش برای حفظ آنها شود. چرا بدون هیچ هیاهویی، ««خانه…» موزه می شود» یا «خانه..» ثبت ملی شد»، یک تیتر خبری نمی شوند؟

ساختمان پیر «کفش ملی» به امید قول های مرمت، زنده مانده است
یکی از بناهای قدیمی تهران در میدان قیام که به یک سده قبل متعلق می باشد، ساختمان قدیمی یکی از نخستین فروشگاه های کفش ملی است. چندین بار از شهرداری منطقه گرفته تا تعدادی از دیگر مسئولان متولی مربوط به این بنای تاریخی، قول مرمت و ساماندهی آنرا داده اند اما امروز تنها چیزی که از آن به چشم می آید ساختمانی متروکه است با ترسی که به جان عابران و ماشین سواران این ضلع از میدان قیام انداخته است.
شهردار منطقه ۱۲ در آذر سال ۹۹ درباره ساختمان کفش ملی به ایسنا اظهار داشت: این ساختمان باید مقاوم سازی شود در غیر این صورت ممکنست خطراتی برای شهروندان و ساختمان های مجاور بوجود آورد، اما متاسفانه تا به امروز کار جدی دراین زمینه صورت نگرفته است.
او با تاکید بر این که بارش های آتی می تواند این ساختمان را ناایمن تر کند، اظهار نمود: این درحالی است که سازمانهای متولی مثل میراث باید فکری کنند، چونکه این ساختمان ۸۷ ساله، وضعیت ایمنی خوبی ندارد و باید کاری از طرف مالک انجام گیرد.

تخریب میراث فرهنگی صدمه ای جبران ناپذیر و دردآور به تاریخ، تمدن و هنر شمرده می شود که دغدغه فرهنگ دوستان هر مملکتی است، باشد که برای زنده نگهداشتن این میراث کوشش های بیشتری صورت گیرد.