آبنما کار: خراسان رضوی کلیسای مسروپ مقدس و آرامستان ارامنه حضور فعال توام با همراهی مسیحیان در گذشته تاریخی مشهد را نشان میدهد که برای حفظ هویت شهر مشهد این دو بنا باید حفظ شده و روایت حضور ارامنه و مسیحیان و جایگاه آنان در گذشته مشهد نیز برای مردم بیان شود.
رضا سلیمان نوری، خراسان پژوه در گفت و گو با ایسنا درباب ساخت کلیسای ارامنه در مشهد اظهار نمود: یکی از سیاست های خاص نادرشاه برای بهبود شرایط سکونت در مشهد بعنوان پایتخت سلسله افشاریه، انتقال هنرمندان، صنعتگران و تاجران سایر شهرها و نقاط تحت تسلط خود به این شهر بود. وی در انجام این مهم نه فقط تعداد قابل توجهی از صنعتگران هندی را بمنظور ساخت مقبره خود در مشهد و سپس ایجاد کاخ خورشید در کلات به خراسان آورد، بلکه زمینه مهاجرت قسمتی از یهودیان گیلانی و ارامنه ساکن جلفا به مشهد را نیز فراهم نمود.
وی ادامه داد: برمبنای اندیشه نادرشاه، دلیل فعالیت و تبحر این دو گروه اقلیت دینی در زمینه هایی چون زرگری، جواهرسازی و تجاری، شرایط اقتصادی مشهد را به صورتی بهبود می بخشید که ساکنان آن زندگی بهتری را نسبت به ساکنان اصفهان و قزوین پایتخت های شناخته شده عهد صفوی تجربه می کردند.

پایان حضور کوتاه مدت مسیحیان در مشهد با اختتام سلسله افشاریه
این خراسان پژوه افزود: البته این مساله با قتل ناگهانی نادرشاه نه فقط به سرانجام نرسید، بلکه قتل عام گسترده بازرگانان، تجار و صاحبان مال و مکنت در دوره جابه جایی قدرت در میان جانشینان وی تا هنگام تسلط فتحعلی شاه قاجار بر مشهد و اختتام حکومت افشاریان در خراسان، موجب اختتام حضور کوتاه مدت مسیحیان در مشهد شد.
سیلمان نوری اظهار داشت: این ریشه کنی به صورتی بود که هرچند جوناس هنوی، سوداگر انگلیسی بازدیدکننده از مشهد در عهد نادرشاهی، در خاطرات خود از کلیسای ارامنه در نزدیکی مقبره تولید شده توسط نادرشاه برای خود خبر می دهد، اما در هیچ کدام از آثار وی تا اواخر قرن گذشته حتی در کتاب سه جلدی «مطلع الشمس» که روایت سفر ناصرالدین شاه به مشهد به قلم «محمدحسن اعتمادالسلطنه ملقب به صنیع الدوله» است، اشاره ای به حضور پیروان هیچ یک از فرق مسیحی در مشهد نشده است.

وی تصریح کرد: هرچند در کتاب «مکتب شاپور» که به بررسی مشهد در ابتدای سده معاصر اختصاص دارد، اشاره ای به وجود مسیحیان و ارامنه در مشهد نشده است، اما اسناد موجود از آن دوران خصوصاً آنچه جهانگردان سفر کرده به مشهد در سالهای پایانی قرن گذشته و ابتدای قرن جاری ثبت کرده اند، خلاف این ادعا را ثابت می کند. گویی که نویسندگان مکتب شاپور معذوریتی در بیان حضور مسیحیان در مشهد داشته اند.
کلیسای ارامنه مشهد در چه دوره ای ساخته شد؟
رییس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان اشاره کرد: برمبنای اسناد موجود، در سالهای بعد از مشروطه به آرامی برخی از بازرگانان ‏ارمنی از راه روسیه به مشهد آمده و در این شهر ساکن شده اند. بعد از آن نیز با تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی کشور تا آخر دوره پهلوی اول، هر روز به شمار مسیحیان و ارامنه در مشهد اضافه می شد تا حدی که با موافقت استاندار وقت در سال ۱۳۱۷ کلیسای ویژه ارامنه در میدان ده دی مشهد ساخته شد.

سلیمان نوری اشاره کرد: مسیحیان خصوصاً ارامنه در این دوران نه فقط در ساختار فرهنگی و اجتماعی مشهد پذیرفته شدند، بلکه بازوان قدرتمندی برای اجرای برنامه های فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی حکومت در شهر بودند. آرسن و هاراند مانگاساریان پدر و پسری که بزرگ ترین سینماداران مشهد در سالهای قبل از انقلاب به شمار می رفتند، در کنار آنان آبکار گاسپاریان و آرمناک سانتوریان دو سینمادار دیگر برجسته ارمنی همچون این افراد هستند.
نقش مسیحیان مقیم مشهد در توسعه حوزه های مختلف شهری
وی بیان کرد: البته مسیحیان مشهد و در راس آنها ارامنه در زمینه های دیگر شهری نیز فعالیت داشتند. بطور مثال ملکن هارتوانیان فردی است که صنعت نساجی و برق را برای مشهد به ارمغان آورده و مهندس یفرم توماس نیز آسفالت بولوار وکیل آباد را از خود به یادگار گذاشته است. البته النا درمگردپچیان در دوران خود بالاترین معلم پیانو در مشهد به شمار می رفت. همین طور پول ژولیا هماتولوژیست در شهر معروف شده بود؛ البته که نباید از کنار نام دکتر بادالیان، پزشک ارمنی که خیلی از کودکان دهه های ۴۰ تا ۶۰ مشهد بیمار وی بودند نیز به آسانی گذشت.
این خراسان پژوه اضافه کرد: مسیحیان در مشهد سالهای سال در کنار مسلمانان زندگی می کردند و حتی یکی از آنان یعنی آلبرت بیله عیوض نیز در جریان جنگ تحمیلی شهید شد، اما شرایط فرهنگی و اقتصادی شهر به شکلی جلو رفت که به آرامی از تعداد آنان در مشهد کاسته شد، در حدی که در سرشماری عمومی سال ۱۳۷۵ تنها ۶۱ نفر از ساکنان مشهد خودرا مسیحی معرفی کردند و در مهر ماه سال ۱۳۷۹ در آخرین انتخابات شورای کلیسایی مشهد، تنها ۲۳ نفر شرکت داشتند. متأسفانه آخرین سرشماری ها بازگوکننده این است که مسیحیان و ارامنه دیگر در ساختار جمعیتی مشهد جایگاهی ندارند.

سلیمان نوری عنوان کرد: وجود دو بنای ثبت ملی کلیسای مسروپ مقدس که مردم مشهد آنرا به کلیسای ده دی می شناسند و آرامستان ارامنه واقع در چهار راه شهید کریمی، حضور فعال توام با همراهی مسیحیان در گذشته تاریخی مشهد را نشان میدهد.
وی اظهار داشت: البته لازم است برای حفظ هویت شهر مشهد بعنوان شهری که زمانی به پیروی از امام گفت وگوها محل تضارب آرا و اندیشه های پیروان مذاهب مختلف بوده و هم اکنون نیز ظرفیتی بزرگ در بازگو کردن واقعیت اسلام رحمانی گفت و گو محور دارد، این دو بنا حفظ شده و روایت حضور ارامنه و مسیحیان و جایگاه آنان در گذشته مشهد برای مردم بیان شود.

منبع: آبنما کار