به گزارش آبنما کار موسیقی تیتراژ سریال معمای شاه به آهنگسازی بابک زرین و خوانندگی سالار عقیلی از معدود موسیقی تیتراژهای خاطره ساز سریال های تلویزیون در سال های اخیر است که توانسته همچنان تازگی خویش را حفظ کند.
دریافت 6 MB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از شروع و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در پنجاهمین و آخرین شماره از این روایت رسانه ای در سال ۱۴۰۰ به سراغ موسیقی تیتراژ سریال پرطرفدار «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی، موسیقی بابک زرین، ترانه مرحوم افشین یداللهی و خوانندگی سالارعقیلی رفتیم که بعد از انتشار آن نه فقط تبدیل به شناسنامه ای معتبری از این سریال میان مخاطبان شد، بلکه شرایطی را برای سازندگانش فراهم ساخت که خیلی از برنامه سازان در مقاطع مختلفی از این ملودی بعنوان یک اثر کاملاً مستقل از سریال استفاده کنند.
سریال تلویزیونی «معمای شاه» به سال ۱۳۹۴ با نگاهی به ظهور و بروز دوران سلطنت رضا پهلوی و محمدرضا پهلوی به تهیه کنندگی علی لدنی توسط محمدرضا ورزی از کارگردانان شناخته شده حوزه ساخت سریال های تاریخی تولید و ساخته شد. تمرکز اصلی سریال، روایت به قدرت رسیدن رضا پهلوی و محمدرضا پهلوی و جریانات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی ایران است که با حضور بیش از ۱۲۰ بازیگر اصلی در ۹۵ قسمت تولید شد واگرچه با فراز و نشیب ها و حاشیه های بسیار فراوانی هم به لحاظ نوع روایت داستان و هم دیگر موارد رو به رو شد، اما می توان گفت این سریال از معدود سریال های تولید شده در زمینه تاریخ معاصر کشورمان است که توانست بواسطه سوژه مورد تمرکز دست اندرکاران و روایت دراماتیک از مبارزات مردم کشورمان ضد حکومت پهلوی، تبدیل به یکی از سریال های پرطرفدار سیما در زمان پخش خود شود.

همان طور که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، یکی از مؤلفه های مهمی که به شدت مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، موسیقی متن اثر، خصوصاً موسیقی تیتراژ آن بود که بواسطه حضور یک شاعر و ترانه سرای صاحب موسیقی تیتراژ سریال معمای شاه بعد از انتشار آن نه فقط تبدیل به شناسنامه ای معتبری از این سریال میان مخاطبان شد، بلکه شرایطی را برای سازندگانش فراهم ساخت که خیلی از برنامه سازان در مقاطع مختلفی از این ملودی بعنوان یک اثر کاملاً مستقل از سریال استفاده کنند اندیشه ای چون مرحوم افشین یداللهی و البته سایر مؤلفه های دیگر همچون بابک زرین بعنوان آهنگساز و سالار عقیلی بعنوان خواننده آثاری را پیش روی مخاطب قرار داد که هم دربرگیرنده مؤلفه های رسانه ای مناسب برای معرفی یک سریال تاریخی و هم دربرگیرنده مؤلفه های ملی – میهنی بود که حتی بدون در نظر گرفتن محتوای تاریخی سریال «معمای شاه» هم می توانستیم، آنرا مورد ارزیابی قرار داده و حتی بعنوان یک تک آهنگ مستقل نام ببریم.
شرایطی که حالا موسیقی تیتراژ سریال را تقریباً از کلیت تصویری آن جدا کرده و ترانه ای را به مردم معرفی کرده که شاید برخی ها ندادند این موسیقی همان ترانه درج شده در تیتراژ باشد.
اتفاقاً ظهور و بروز چنین شرایطی بود که موجب شد موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» به آهنگسازی بابک زرین در خیلی از رویدادهای موسیقایی و تصویری همچون «جشن حافظ» و «جشن موسیقی ما» حائز دریافت رتبه های برتری چون بهترین موسیقی تیتراژ، بهترین ترانه و بهترین خواننده شود. موفقیتی چشم گیر که نشأت گرفته از شناخت و آگاهی است که تیم تولید کننده اثر نسبت به جامعه مخاطبان خود داشتند. شرایطی که بااینکه دربرخی از مواقع سبب بروز حاشیه هایی همچون برداشت موسیقی از برخی سریال های خارجی و مواردی دیگر شد، اما هرچه بود نتوانست قدرت نمایی یک موسیقی تیتراژ پرمغز را از تب و تاب دوست داشتن بکاهد.

بابک زرین همچون هنرمندان دانش آموخته حوزه موسیقی است که طی سالهای ابتدایی فعالیتش نزد هنرمندانی چون محسن الهامیان و بابک بیات به فراگیری موسیقی پرداخت و پس از کسب تجربه های گوناگون در عرصه های مختلف موسیقی به سمت و سوی آهنگسازی کشیده شد. وی در سال ۱۳۸۰ بود که برای سریال «مهمانپذیرطوبی» موسیقی نوشت و بعد از آن که تجربه های جالبی را هم در عرصه آهنگسازی آثار نمایشی از سرگذراند بصورت جدی تر وارد کارهای حرفه ای حوزه آهنگسازی، نوازندگی و بعضاً خوانندگی هم شد.
وی در همین چارچوب بود که بعد از ساخت موسیقی متن و تیتراژ سریال «تبریز درمه» به کارگردانی محمدرضا ورزی با صدای سالار عقیلی از خود آهنگسازی را معرفی نمود که رگ خواب مخاطب را می فهمد. کما این که استقبال مردم از موسیقی تیتراژ نشان داد که کارگردانان می توانند برای ساخت موسیقی تیتراژشان اعتماد کنند. اعتمادی که هم برای آهنگساز، هم برای کارگردان و هم برای سالار عقیلی بعنوان خواننده «آمد» داشت و سبب باز شدن مسیری برای بابک زرین شد که توانست برای او موفقیت های زیادی در پی داشته باشد. موفقیت هایی که اوج آن در موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» به وجود آمد و فصل تازه ای از کارهای وی را رقم زد.
این هنرمند مدتی پیش بود که در گفتگو با خبرگزاری تسنیم درباره نحوه همکاری خود با محمدرضا ورزی برای آهنگسازی و ساخت موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» اظهار داشته بود: از همان ابتدای شکل گیری سریال «معمای شاه» در سال ۱۳۸۹ محمدرضا ورزی کارگردان مجموعه اظهار داشت که قصد دارم سریال تازه ای بسازم که کار موسیقی اش را دوست دارم تو انجام بدهی […] ساخت موسیقی اثر هم از آنجا آغاز شد که ما ابتدا به سراغ تصنیف های سریال رفتیم و آنها را ساختیم. مشخصاً یکی از آنها در قسمت یازدهم پخش گردید. «تصنیف گلنار» با صدای سالار عقیلی. «موسم گُل» هم تصنیف دیگری بود که در ابتدای کار ضبط شد. سپس نوبت به سرود «ای ایران» رسید. یک قطعه موسیقایی هم به صدای امیریل ارجمند ضبط شد. جالب است بدانید تصنیف تیتراژ آخر برای یک سال و نیم قبل است و در همان زمان ضبط شده است.

زرین در این گفتکو بود که در پاسخ به تعدادی از حواشی مطرح شده درباره خوانش موسیقی تیتراژ مجموعه که یکی از آنها مربوط به گزینه های دیگری پیش از حضور سالار عقیلی بود، توضیح داد: طبیعتاً برای چنین آثاری، گزینه های مختلفی مطرح می شود اما این که اجرائی بشوند یا نه؟ بحث دیگری است. آنچه در رسانه ها در طول این مدت ذکر شده مورد تأیید من نیست و ممکنست آنها ذهنیت ما را نوشته باشند. آنچه در عمل صورت گرفت این است که تصنیف ابتدایی سریال یک دفعه توسط مانی رهنما و یک دفعه هم توسط امیر یل ارجمند خوانده شد. مانی رهنما به اعتبار رفاقت با من از دوره مرحوم بابک بیات آمد و لطف هم داشت که بدون قرارداد و فقط بواسطه دوستیمان این تصنیف را اجرا کرد. از نظر من اجرای خوبی هم بود اما از طرف تلویزیون تأیید نشد. لحن و صدای او با این ترانه که صدایی اعتراضی و محکمی را می طلبید ازنظر من هماهنگی کاملی داشت اما بابک زرین: من در ساخت این موسیقی همه مسائل کشورم را دیدم و این موسیقی را ساختم درباب آثار این چنینی به هر حال نظرهای مختلفی از طرف بخش های مختلف داده می شود و فقط نظر آهنگساز تعیین کننده نیست. بعد از آن همین قطعه توسط «امیر یل ارجمند بر روی همین ملودی خوانده شد اما باوجود میکس و مستر، مورد تأیید قرار نگرفت و در ایام آخر این ترانه توسط سالار عقیلی خوانده و تأیید شد.
این آهنگساز در پاسخ به پرسش دیگری در خصوص این که آیا تصورمی کرد، این موسیقی مورد توجه قرار گیرد، بیان کرد: همیشه از کاری که انجام می دهم مطمئن هستم. شاید خواننده این مصاحبه تصور کند آدم مغروری هستم اما اغلب از جنس کارهایی که انجام می دهم، مطمئن هستم. البته فکر می کردم عنوان بندی پایانی بیشتر گُل کند ولی حالا تصنیف اول جلو افتاده است. من در ساخت این موسیقی همه مسائل کشورم را دیدم و این موسیقی را ساختم. در عنوان بندی بخش مهمی وجود دارد که می گوید: «اگر دل تو را شکستند، تو را به بند کینه بستند…» این بخش از همه چیز حرف می زند. از انقلاب و حتی جنگ. همه این ها را ما در این تصنیف به تصویر کشیدیم.

سالار عقیلی هم که یکی از پرمخاطب ترین و محبوب ترین خوانندگان موسیقی کشورمان است که طی سالهای قبل آثار خاطره ساز و پرطرفداری را پیش روی شنوندگان قرار داده، آثاری که تعدادی از آنها نیز در زمینه موسیقی تیتراژها جایگاه خوبی دارند که از آن جمله می توان به خوانندگی در موسیقی تیتراژ سریال هایی چون «شهریار»، «کلاه پهلوی»، «پریدُخت»، «شیخ بهایی»، «سال های مشروطه»، «تبریز در مه»، «دختری به نام آهو»، «حجر ابن عدی»، «هانیه»، «سایه سلطان» اشاره نمود.
این هنرمند که در این چند مدت از موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» بعنوان یکی از تک آهنگ های منتخب خود نیز در کنسرت هایش استفاده می نماید، مدتی پیش بود که در یک گفتگوی رسانه ای درباره حضور در سریال معمای شاه اظهار داشت: من همیشه به کار در فضاهای تاریخی علاقه داشتم و امروز شرایطی فراهم شده که بواسطه ساخت سریال «معمای شاه» این فضا در اختیار من قرار گذاشته شده است. البته من و آقای زرین، قبل از این در سریال «تبریز در مه» با یکدیگر همکاری داشتیم و همان تجربه خوش به همراه فضای تاریخی سریال که همیشه مورد علاقه من بوده، موجب شد تا باردیگر این همکاری شکل گیرد. البته آنچه اکنون شما بعنوان تیتراژ پایانی می شنوید، مدت ها پیش خوانده شد و قرار نبود که تیتراژ ابتدایی هم توسط من اجرا شود؛ اما تقریباً یک روز مانده به پخش سریال، تصمیم گرفته شد تا تیتراژ ابتدایی نیز توسط من خوانده شود. من قطعه را گوش کردم و دوست اش داشتم و اجرای آنرا قبول کردم. ضمن این که بنده در ایام مانده به پخش سریال در ایران نبودم و تنها یک روز به پخش سریال، باقی مانده که از سفر برمی گردم و تیتراژ ابتدایی را می خوانم. ضمن این که من قطعه را از پیش شنیده بودم و تمریناتی هم روی آن داشتم.

در روایت عقیلی برای ساخت موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» آمده است: ساعت ۶ بعدازظهر وقت استودیو داشتیم، کار را خواندم و میکس و مسترینگ آن انجام شد و ساعت ۱۰ روی آنتن رفت. البته اگر فرصت بیشتری هم در اختیار داشتیم، با همان حالت و کیفیتی که شما در تیتراژ می شنوید، می خواندم. این تجربه عجیبی برای خود من بود که تا قبل از آن نداشتم و حالا این اتفاق برای یکی از بزرگ ترین پروژه های تلویزیون رخ داد که در آن ۱۲۰ بازیگر از پیشکسوتانی چون جمشید مشایخی، سیاوش طهمورث، ثریا قاسمی، جعفر والی و غیره تا بازیگران جوان حضور دارند.
این خواننده در پاسخ به پرسش خبرنگار که از وی درباره تعدد خوانش آثار ملی – میهنی پرسش کرد، گفته است: زمانی که یک کار ملی-میهنی به من پیشنهاد می شود، با صلابت خاص و اشتیاق بسیاری آنرا اجرا می کنم و تلاش مضاعفی انجام می دهم؛ چون همیشه احساس کرده ام بعنوان یک خواننده مقابل مردم و کشورم مسئول هستم.

وی درباره مؤلفه های موفقیت موسیقی تیتراژ هم اظهار داشت: یک تیتراژ موفق می تواند موجب بهتر دیده شدن یک سریال هم بشود و در عین حال، موسیقی تیتراژ با فضای سریال هماهنگی دارد و در حقیقت، این دو بعنوان مکمل سالار عقیلی: زمانی که یک کار ملی-میهنی به من پیشنهاد می شود، با صلابت خاص و اشتیاق بسیاری آنرا اجرا می کنم و تلاش مضاعفی انجام می دهم؛ چون همیشه احساس کرده ام بعنوان یک خواننده مقابل مردم و کشورم مسئول هستم هم هستند.
عقیلی اشاره کرد: از دید من، خواندن تیتراژ یک فیلم با کاری که هنرمند در یک آلبوم موسیقایی انجام می دهد، کاملاً متفاوت می باشد. چون موسیقی تیتراژ برای یک فیلم تولید شده و مخاطبین عام تری را در بر می گیرد. درحالی که یک آلبوم موسیقی، برای مخاطبین خاص خواننده وارد بازار می شود. در نتیجه فضای این دو کاملاً با هم فرق دارد. شاید اگر هر یک از کارهایی که من در حوزه تیتراژ پذیرفته ام، خارج از موسیقی سریال یا فیلم و برای انتشار در یک آلبوم پیشنهاد می شد، من اصلاً خواندن شان را نمی پذیرفتم.
مرحوم افشین یداللهی هم در یکی از گفتگوهایش با اشاره به نحوه سرایش ترانه های ملی – میهنی که توانسته با مردم ارتباط خوبی برقرار کند، اظهار داشت: بعنوان یک ایرانی برای کشورم و فرهنگ احترام قائلم. مواردی بوده که من متناسب با سریال ترانه ای با موضوع وطن گفتم. مدت ها بود در ترانه نگاهی عمیق به موضوع وطن نداشتیم. به طور معمول حرف های شعاری می زدیم. بیشتر وطن را در جغرافیا خلاصه می کردیم، در آب و کوه و خاک. خصوصیتی که مربوط به ملت ما باشد را کمتر در ترانه ها شاهد بودیم. فکر کردم چیزی فراتر باید بگویم. مجموعه فراز و فرودهایی که در طول تاریخ برای مردم ما رخ داده است. وگرنه صرف جغرافیا کافی نیست.

به هر ترتیب موسیقی تیتراژ «سریال معمای شاه» یکی از مهم ترین و پرطرفدارترین موسیقی تیتراژهای دهه نود سریال های سیماست که توانست در قد و قامت یک ترانه ملی – میهنی عرض اندام ویژه برای خود داشته باشد. عرض اندامی که پس از پخش چندین و چندباره این سریال در موسیقی متن برنامه های مناسبتی قرار گرفت که نخستین موسیقی انتخابی شأن همین اثر ماندگار بود. اثری که طی سالهای اخیر بنا به هزار و یک اما و اگر دیگر رنگ و بوی ماندگاری ندارند و به جز موارد استثنا در شکل و شمایل تجاری تر فرصتی برای عرض اندام دارند.