به گزارش آبنما کار عبدالرضا سهرابی مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی درباره اعطای مجوز به نگارخانه ها و شیوه نظارت بر آنها، تعامل با انجمن های هنری و حضور بین المللی هنر ایران و شائبه های بینال ونیز توضیحاتی ارائه نمود.

خبرگزاری مهر – گروه هنر- آزاده فضلی: عبدالرضا سهرابی مدیرکل مرکز امور هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در بخش اول گفتگو با خبرگزاری مهر به اقتصاد هنر و مسائل حاشیه ای در رابطه با حراج های هنری و برخی شبهات درباره آنها پرداخت.
از آنجاییکه یکی از مهم ترین وظایف اداره کل هنرهای تجسمی، نظارت و برنامه ریزی برای گالری ها یا نگارخانه ها است، در ابتدای بخش دوم این گفتگوی مشروح به این مورد پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.
* یکی از مواردی که باید در مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدنظر قرار گیرد، نظارت و برنامه ریزی برای اعطای مجوز و مدیریت بر نگارخانه ها است که در هر دوره با عنایت به شرایط و تفاوت های مدیریتی، با تفاوت رویه در نظارت بر آنها مواجه بودیم. در این مورد، با انتشار کرونا شاهد بروز بیشتر از پیش نگارخانه های آنلاین و فعالیت آنها بودیم که شاید نظارت درستی بر آنها حاکم نبود. با عنایت به این شرایط، آیا آیین نامه جدیدی برای اعطای مجوز به نگارخانه ها و نظارت بر آنها در دوره جدید در نظر گرفته شده است؟
اساس نگاه ما در حوزه نگارخانه ها مبتنی بر توسعه است؛ یعنی چون نگاه و رویکرد دولت سیزدهم کمک به جریان اقتصاد هنر است، توسعه فعالیت ها را از راه ایجاد زیرساخت ها و بسترها مدنظر قرار می دهد که یکی از این بسترها، نگارخانه ها هستند. وقتی بستر فراهم گردد، جامعه آماری هنرمندانی که فعال می شوند هم افزایش خواهد یافت.
درباره مجوز نگارخانه ها باید بگویم که درحال اصلاح آن هستیم؛ بر این اساس، هم در فرایند صدور مجوز و هم در روند نظارت بر آنها شاهد تسهیل خواهیم بود. نکته ای که نباید مغفول واقع شود، در ارتباط با نحوه و روش نظارت است درباره مجوز نگارخانه ها باید بگویم که درحال اصلاح آن هستیم؛ بر این اساس، هم در فرایند صدور مجوز و هم در روند نظارت بر آنها شاهد تسهیل خواهیم بود. نکته ای که نباید مغفول واقع شود، در ارتباط با نحوه و روش نظارت است؛ مرکز هنرهای تجسمی هم اکنون از بضاعت کمّی چندانی در زمینه نیروی انسانی برخوردار نیست و حجم نگارخانه های فعال شهر تهران به اندازه ای است که بضاعت کیفی را تحت شعاع قرار می دهد. در این راستا، یک تیم پژوهشی را فعال کرده ایم که با حوزه هنرهای تجسمی آشنایی کامل دارند و بر مبنای طراحی پرسشنامه و پروپوزال، بخشی از کار نظارت بر نگارخانه ها را در شهر تهران انجام می دهند. بخش دیگر نظارت، یعنی بخشی که حاکمیتی نیست را هم برون سپاری کرده ایم که این جریان را نظارت عام می نامیم. نظارت خاص، به این معناست که از فعالان هنرهای تجسمی که دلسوزانه درحال فعالیت هستند، کمک بگیریم و طبق گزارش های آنها تیم های نظارتی تشکیل شوند.
چند نوع تخلف امکان دارد در نگارخانه ها اتفاق بیفتد؛ اول این که مجوزی را از ما بگیرند اما موارد دیگری را به نمایش بگذارند، دوم این که اساساً مجوز فعالیت نمایشگاهی را از ما دریافت نکرده باشند و در نهایت، مورد سوم آنکه نگارخانه ای وجود داشته باشد که از ما مجوزی نگرفته باشد. هرکدام از این موارد، نظارت متفاوتی را می طلبد که بر مبنای گزارشاتی که به ما می رسد در چند مرحله به آنها رسیدگی می کنیم؛ از اخطار شفاهی تا توبیخ و ابطال مجوز. البته تا جایی که می توانیم در صدور مجوز بگونه ای عمل می نماییم که به مشکل برنخوریم و نگاه ما در این حوزه نیز، نگاهی ایجابی است.
* آیا مجوزهای نگارخانه ها دارای زمان مشخصی هستند؟
چند نوع مجوز داریم. اقدام بسیار خوبی که صورت گرفته – به سبب این که من برای حوزه تشکل های تخصصی و خصوصی اهمیت ویژه ای قائل هستم- این است که در جریان دریافت مجوز فعالیتهای شخصی یا حقوقی، هنرمند می تواند با عرضه یک نامه از انجمن یا تشکلی که عضو آن است، مجوز سه ساله دریافت کند؛ این در شرایطی است که چنین مجوزی پیش از این یک ساله صادر می شد. در دوره قبلی به بعضی نگارخانه ها مجوزهای ۵ ساله، ۳ ساله یا یک ساله عرضه می شد و اگر آیین نامه ای هم وجود داشته، دقیق اجرایی نمی شده است اما حالا در اصلاح آیین نامه جدید، این زمان به صورت دقیق ذکر خواهد شد. نگاه ما در اعطای مجوز، مبتنی بر اعتماد است، همینطور اگر تجربه وجود داشته باشد، مدت زمان مجوز اولیه متفاوت خواهد بود. شخص تازه کاری را تصور کنید که برای نخستین بار می خواهد نگارخانه ای را برپا کند که خود مؤسس آن است؛ مدت زمان مجوز اولیه این شخص نسبت به کسی که سابقه مدیریت هنری دارد و سال ها در این عرصه فعالیت داشته است، متفاوت خواهد بود.
* نظارت بر نگارخانه های آنلاین در دوره مدیریت شما چگونه صورت می پذیرد؟
اکنون درحال طراحی و راه اندازی سامانه ای هستیم که تا حد امکان مراجعات حضوری برای اعطای مجوز را کم کند و درخواست ها در سیستم ثبت گردد اما این ظرفیت هنوز برای نگارخانه های آنلاین وجود ندارد. به هر ترتیب، نظارت بر عملکرد نگارخانه های آنلاین در دستور کار ما قرار دارد و تلاش می نماییم فرآیند نظارت بر آنها را به خوبی پیش ببریم.
* آیا با انجمن صنفی نگارخانه داران تهران هم بر سر مسائل نظارتی نگارخانه ها به گفتگو نشسته اید؟ در اصل آیا موجودیت این انجمن مورد تأیید شما است؟
اتفاقاً اولین نشست صنفی من بعد از حضور در مرکز هنرهای تجسمی با اعضا و هیأت مدیره انجمن صنفی نگارخانه داران بود. در این نشست پیشنهادات خوبی هم در زمینه راه اندازی «بازار هنر» عرضه شد. حتی جلسه دوم را هم با آنها برگزار کردیم و قرار شد این دوستان بعد از تدارک طرح راه اندازی بازار هنر نزد ما بیایند. ما از طریق اندازی چنین بازارهایی استقبال می نماییم. البته دوستان این انجمن با مشکلاتی هم مواجهند که عمده این مشکلات با شهرداری است؛ چونکه شهرداری نمی پذیرد فعالیت هنری یک نگارخانه در مکانی مسکونی باشد. ما در حد توان و بضاعت خود درحال کمک به آنها هستیم تا دغدغه هایشان به گوش شهرداری برسد.

* آیا در طرح «بازار هنر» که ایده آن از جانب انجمن صنفی نگارخانه داران تهران عرضه شده، قرار بر این بوده که تنها اعضای این انجمن امکان فعالیت داشته باشند یا این که همه نگارخانه داران می توانند در این طرح حضور داشته باشند؟
اتفاقاً وقتی این ایده از جانب انجمن صنفی نگارخانه داران تهران عنوان شد، به صورت هدفمند قرار بر این شد که در اجرا فراتر از ۵۰ عضو این انجمن باشد و همه نگارخانه ها را در برگیرد. بنابراین وقتی ایده بازار هنر عنوان شد، به آنها اعلام کردیم که برگزاری و تحقق چنین ایده ای احتیاج به طرحی مشخص و منسجم دارد که نوعی جامعیت به آن بدهد. به هر ترتیب، ما منتظریم که آن طرح عرضه شود. با اقداماتی که الان درحال انجامشان هستیم و هم با عنایت به ضرورت دریافت مجوز از وزارت کار و دریافت کد کارگاهی توسط انجمن ها به منظور صنفی شدن، همه انجمن ها باید در قالب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت داشته باشند و ما هم شرایطی را برای همه حوزه های تجسمی در نظر داریم که به مرور آنرا اجرایی خواهیم کرد؛ این رویه در استان ها هم در حال اجرا می باشد. وقتی زیرساخت های موجود در این عرصه گسترده و دسترسی به آنها بیشتر شود، اساسا ضعف ها و وجوه مبهم هم مرتفع خواهد شد.
با تمامی انجمن های حوزه هنرهای تجسمی جلسه گذاشته ایم و قرار بر این است که خود انجمن ها پای کار باشند و دوسالانه ها را با حمایت و همراهی ما برگزار کنند. خوشبختانه حالا ارتباط و تعامل مؤثری میان ما و انجمن ها شکل گرفته است و برای برگزاری دوسالانه ها اولویت بندی کرده ایم.
* برنامه شما برای تعامل با انجمن های هنری چیست؟ آیا جهت راه اندازی رویدادی همچون «بینال تهران» که برنامه ای تجمیعی برای این انجمن ها به حساب می آید، موردی مدنظر دارید؟
از بدو حضور من در مرکز هنرهای تجسمی، یکی از دغدغه های جدی ام این بود که چرا دوسالانه ها تعطیل شده اند؟ بخشی از این اتفاق به فراگیری کرونا مربوط بود و قسمتی دیگر به اختلاف سلیقه های موجود اختصاص داشت که اصل ماجرا را از بین می برد! نوعی نگاه صفر و یکی پدید آمده بود که من با این نوع نگاه به هیچ وجه موافق نبوده و نیستم؛ ما سعی کردیم نگاهی بینابینی داشتیم که مورد پذیرش هر دو طرف قرار گرفت.
در حال حاضر، برنامه ریزی برای برگزاری سه دوسالانه «نگارگری»، «سفال و سرامیک» و «عکاسی» در سال ۱۴۰۱ به سرانجام رسیده است. برای نخستین بار است که به صورت همزمان درخواست برگزاری ۶ دوسالانه را ثبت کرده ایم. با تمامی انجمن های حوزه هنرهای تجسمی جلسه گذاشته ایم و قرار بر این است که خود انجمن ها پای کار باشند و دوسالانه ها را با حمایت و همراهی ما برگزار کنند. خوشبختانه حالا ارتباط و تعامل مؤثری میان ما و انجمن ها شکل گرفته است و برای برگزاری دوسالانه ها اولویت بندی کرده ایم؛ برای مثال، حالا ۱۰ سال است که دوسالانه نگارگری برگزار نشده و این در شرایطی است که نگارگری در زمره هنرهای مهم و تمدن ساز ما به حساب می آید. همینطور دوسالانه مجسمه سازی را در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ برگزار خواهیم کرد؛ چونکه فضا و شرایط آماده سازی متفاوتی دارد.
بنا به درخواست ما و موافقتی که از جانب جناب آقای سالاری معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفت، حالا این آمادگی وجود دارد که به درخواست همه انجمن ها برای برگزاری دوسالانه پاسخ مثبت دهیم.
* آیا رویکرد و سیاست های مرکز هنرهای تجسمی در برگزاری دوسالانه ها، نگاهی هنری و بینارشته ای است؟
نگاه ما در مرکز هنرهای تجسمی، نگاهی هنری و منطبق با اقتضائات روز هنر جهان است. بر این اساس، اگر برگزاری دوسالانه ها با رویکرد بینارشته ای به غنا و ارتقای سطح کیفی آنها منجر شود، حتما از آن حمایت خواهیم کرد.
* آیا مرکز هنرهای تجسمی علاوه بر جشنواره های روتین هنرهای تجسمی که اتفاقاً هر ساله عملکرد مشخصی هم دارند، از جشنواره های تخصصی و موضوعی هم حمایت می کند؟
وقتی جشنواره هایی نظیر جشنواره هنرهای تجسمی فجر، جشنواره هنرهای تجسمی جوانان و هم دوسالانه های تخصصی هنری در طول سال برگزار می گردند، چندان خوشایند نیست که گرفتار جشنواره زدگی شویم اما به هر ترتیب، ما این آمادگی را داریم که اگر واقعاً جشنواره ای مبحث محور یا مناسبتی، مذهبی، اجتماعی و … باشد و طرح هنری درخوری هم داشته باشد، از برگزاری آن حمایت نماییم. ما معتقدیم که انجام یک کار منسجم با خروجی دقیق و مشخص به مراتب بهتر از انجام چندین کار است که خروجی دقیق و مشخصی نداشته باشند. من با کار بیلانی موافق نیستم و بسیار بعید است که انجمن های تخصصی که نگاه هنری دارند هم بخواهند گرفتار جشنواره زدگی شوند.
البته ما نمی توانیم برای بخش خصوصی تعیین تکلیف نماییم. آنها هر زمان که بخواهند می توانند طرحی خلاقانه و جدید عرضه کنند. ما از طرح های نوآور و خلاقانه استقبال می نماییم و حتی می توانیم بعنوان بخش ویژه در جشنواره های اصلی از آنها بهره بگیریم.
* جشنواره هنرهای تجسمی جوانان در قدم بیست و نهم قرار دارد؛ جشنواره ای که به زعم کارشناسان جز آن دسته از جشنواره های هنری کشور است که استعدادیابی می کند و هر سال هم تعدادی از جوانان خلاق و هنرمند را به جامعه هنری کشور معرفی می کند. برای این دوره از جشنواره چه برنامه ها و نوآوری هایی را مدنظر دارید؟
امسال اتفاقات جدیدی در جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران رخ خواهد داد که ارتباط آن با جشنواره «هنرهای تجسمی فجر» بعنوان یک دستاورد و نوآوری در برگزاری، قابل تامّل است؛ طراحی جدیدی در جشنواره جوانان خواهیم داشت و بنا داریم برای نخستین بار یک مسابقه بین المللی برگزار می نماییم. در واقع این مسابقه بین المللی را میان جشنواره جوانان و فجر برگزار خواهیم کرد که جزئیات آن در آینده اعلام خواهد شد.
امسال در انتخاب اعضای شورای سیاست گذاری و محتوای جشنواره هنرهای تجسمی جوانان نوآوری داشتیم و تمام دغدغه ما این بود که جشنواره بیست و نهم با همه جشنواره های قبلی متفاوت باشد و همه اعضا هم به این مورد اذعان داشتند. یکی از نوآوری های جشنواره سال جاری، زمینه سازی برای اتصال جشنواره هنرهای تجسمی جوانان به جشنواره «هنرهای تجسمی فجر» است که اجازه دهید در فرصت مناسب، محمدمهدی رحیمیان و سیدعباس میرهاشمی دبیران جشنواره جوانان و فجر در این حوزه توضیحات لازم را عرضه کنند.
* در حوزه اقتصاد هنر بین الملل که ابتدای بحث به آن اشاره کردید، آیا حضور در بینال های هنری مدنظر است یا اتفاقات دیگری را هم می توانیم شاهد باشیم؟
در این زمینه برنامه های متفاوتی داریم. ما در مواقعی با دوسالانه های هنری مواجه هستیم که باید برای حضور در آنها برنامه ریزی و سیاست گذاری مشخص و منسجمی داشته باشیم. در بعضی مواقع هم با موضوع هایی مواجهیم که هر چند سال یکبار اتفاق می افتند؛ مانند جام جهانی که سال جاری در قطر برگزار می گردد. تلاش مان بر این است که برنامه ریزی منسجم و ویژه ای برای حضور در قطر همزمان با برگزاری جام جهانی فوتبال انجام دهیم.
بر این اساس، شورایی تشکیل شده است که برای نحوه حضور در جام جهانی به برنامه ریزی و سیاست گذاری بپردازد؛ چونکه این حضور، حضوری خاص و ویژه بشمار می رود و اگر قرار باشد در قطر حضور پیدا نماییم، باید هنر اصیل ایرانی درخور شأن و نام جمهوری اسلامی ایران عرضه شود.

* مناقشاتی بر سر شرکت نکردن ایران در دوسالانه ونیز وجود دارد که بهتر است توضیحات شما را در این مورد هم بشنویم.
نکته ای که در مورد دوسالانه ونیز وجود دارد این است که این دوسالانه در اصل به صورت سالانه برگزار می گردد اما هر دو سال یکبار به هنرهای تجسمی اختصاص دارد؛ یعنی یک سال به معماری و یک سال به هنرهای تجسمی می پردازد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ما در ۶ دوره از دوسالانه ونیز شرکت کردیم. تصور می کنم که حضور ایران در دوره قبلی ونیز، حضوری درخور و شایسته نبود؛ در واقع، حضوری نبود که به صورت حرفه ای جایگاه و منزلت حقیقی هنر ایران را به نمایش بگذارد. اساساً باید پرسید که ما از ونیز و بخش های مختلف این دوسالانه چه می دانیم؟ جشنواره ونیز در سه موقعیت مکانی؛ دو موقعیت اصلی و یک موقعیت فرعی برگزار می گردد. اما جمهوری اسلامی ایران در دو موقعیت آرسناله و جیاردیانی که موقعیت های اصلی دوسالانه هستند، حضور ندارد. کشورهای دیگری به صورت ثابت در این دو موقعیت اصلی حضور دارند و اساساً کتاب دوسالانه هم بر اساس کشورهای حاضر در این دو موقعیت منتشر می شود.
در راستای حضور در رویدادی چون «ونیز» هزینه ای را صرف می نماییم که سرمایه گذاری باشد نه هدررفت بودجه! در واقع ما جهت شرکت در جشنواره ها و رویدادهای هنری بین المللی، مدیریت فعالانه خواهیم داشت نه منفعلانه بخش فرعی دوسالانه ونیز دارای پراکندگی موقعیت است که ایران و برخی کشورهای دیگر در این بخش قرار می گیرند. جهت شرکت در جشنواره ونیز، حتی در بخش فرعی آن، باید دست کم از یک سال قبل برنامه ریزی های لازم صورت پذیرد. ما در این حوزه از هنرمندانی که آثارشان به نحوی شایسته معرف فرهنگ و هنر فاخر و اصیل ایران اسلامی باشد، حمایت می نماییم.
نگاه و سیاست کلان وزارت خانه در عرصه بین الملل، این نیست که به هر قیمت و با هر شرایطی بخواهیم در رویدادهای بین المللی شرکت کنیم! ما در جهت حضور در رویدادی چون «ونیز» هزینه ای را صرف می نماییم که سرمایه گذاری باشد نه هدر رفت بودجه! در واقع ما جهت شرکت در جشنواره ها و رویدادهای هنری بین المللی، مدیریت فعالانه خواهیم داشت نه منفعلانه.
* بعنوان سخن پایانی، آیا میتوان از ظرفیت های هنری جشنواره ها و دوسالانه های داخلی برای انتخاب آثار و هنرمندانی که می توانند حضوری جهانی را تجربه کنند، بهره برداری کرد؟
بله، این پیشنهاد قابل بررسی است. به اعتقاد من وقتی می خواهیم در دوسالانه ای مانند ونیز شرکت نماییم، باید بخش عمده نگاهمان به آثار و هنرمندانی باشد که پیشتر در دوسالانه ها و جشنواره های داخلی شرکت کرده و در رویدادهای ملی درخشیده اند. ما باید آثاری را برای حضور در رویدادهای معتبر جهانی عرضه دهیم که واقعاً معرف فرهنگ و هنر اصیل و فاخر ایران اسلامی باشند. بنابراین کاملاً صحیح و منطقی است که از ظرفیت های بوجود آمده در جشنواره ها و دوسالانه های ملی برای حضور در رویدادهای هنری بین المللی نظیر دوسالانه ونیز بهره برداری شود.

منبع: آبنما کار