به گزارش آبنما کار، همدان قلعه تاریخی «باشقورتاران» یا «قز قلعه سی» در فاصله ۱.۵ کیلومتری جنوب روستای باشقورتاران بر فراز کوهی قرار گرفته که بعد از طی مسیری مالرو با شیبی تند، امکان دسترسی به آن فراهم می شود. این قلعه در روستای باشقورتاران در قسمت شیرین سو از توابع شهرستان کبودراهنگ و در شمالی ترین نقطه استان همدان قرار دارد.
باشقورتاران، شمالی ترین روستای استان بوده و دارای پتانسیل هایی در زمینه گردشگری همچون قلعه فوق است. دو قلعه اربابی دیگر به نامهای هادی خان و فتحی سلطان هم در روستا قرار دارد و حمام سنگی باشقورتاران دیگر بنای تاریخی روستا به حساب می آید.
اولین و تنها فصل کاوش قلعه باشقورتاران در سال ۱۳۹۱ به سرپرستی دکتر اسماعیل رحمانی انجام شد و بعد از آن قلعه همانطور رها شده است. برای آگاهی از وضعیت بنا و اطلاعات کاوش پای صحبت های این دیرینه شناس نشستیم.
رحمانی به خبرنگار ایسنا اظهار داشت: تابحال تنها یک فصل کاوش در قلعه انجام شده و طبق داده های سفالی که از محل کشف شد در ارتباط با دوره قرون میانی اسلامی است که دوره سلجوقی تا ایلخانی را در بر می گیرد.
وی ضمن اشاره به این که قلعه در منطقه کوهستانی واقع شده و جزو بناهای دفاعی و نظامی است، خاطرنشان کرد: قلعه باشقورتاران شامل برج و بارو است و داخل آن بناهایی وجود دارد که در جریان کاوش، برخی از آنها مانند آب انبار و بخشی که بعنوان اتاق پذیرایی استفاده می شد کشف شد.
این دیرینه شناس با اشاره به اینکه بناها متناسب با نوع فضاهای نظامی و استحکامی کوچک است، اظهار داشت: کارگاه های سفال هم در قلعه وجود داشت که نشان می داد تأمین کننده نیازهای اولیه قلعه بوده است.
رحمانی ضمن اشاره به این که دسترسی به اطلاعات تکمیلی در رابطه با قلعه نیازمند جستجوهای بیشتر است، اظهار داشت: بناهایی داخل قلعه وجود دارد که به صورت تل هایی درآمده بود و برای مشخص شدن کاربری آنها و اطلاعات بیشتری در رابطه با بناها باید مورد کاوش قرار گیرد تا فضاهای معماری نمایان شوند.
وی با اشاره به اینکه امکان دارد پایه های ساسانی در بنا وجود داشته باشد، اظهار نمود: برای پاسخگویی به این مساله باید فصل های بعدی کاوش در قلعه صورت گیرد تا بتوان نظر قاطع داد اما آنچه تابحال محرز شده است بنا، به اوایل دوره اسلامی و قرون میانی اسلامی برمی گردد.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کبودراهنگ هم در گفتگو با ایسنا، ضمن اشاره به این که این قلعه در قسمت شیرین سو و در روستایی به همین نام قرار دارد، اظهار داشت: قلعه باشقورتاران بالای کوه است و در داخل روستا دو قلعه اربابی و حمام سنگی باشقورتاران هم وجود دارد.
مهدی غلامی با اشاره به اینکه علل استراتژیک و نزدیکی به دشت زنجان همچون عوامل شکل گیری قلعه است، اظهار نمود: بر مبنای داده های سفالی حاصل از کاوش قدمت آن به دوره میانی اسلامی برمی گردد.
وی ضمن اشاره به این که قلعه کارکرد دیده بانی و نظامی داشته است، خاطرنشان کرد: این قلعه در دوره میانی اسلامی از مهم ترین استقرارگاه های فرهنگی اسلامی بوده که بعنوان حلقه ارتباطی دشت همدان و زنجان ایفای نقش می کرده است.
غلامی با اشاره به اینکه نحوه برگزاری قلعه بر فراز بلندترن ارتفاع منطقه مبین اهمیت استراتژیک و تبادلات فرهنگی اقتصادی و سیاسی است، اضافه کرد: قلعه به شکل بنایی با پلان نامنظم بر روی صخره های سنگی طبیعی شکل گرفته است که به طول ۹۸، عرض ۶۵ و ارتفاع دیواره ها هم چهار و نیم متر است.
وی ضمن اشاره به این که مصالح به کار رفته در بنا، تخته سنگ های طبیعی است، اظهار داشت: استفاده از ملات ساروج هم در معماری قلعه دیده می شود، علاوه بر این در برخی از قسمت ها آجر در اندازه های کوچک استفاده شده است.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کبودراهنگ افزود: بنا با حصارهای دفاعی و با ساختاری مثل قلعه های دفاعی نظامی و مشرف به تمامی مناطق اطراف ساخته شده و دسترسی به آن مشکل است، همینطور قلعه باشقورتاران شبیه به قلعه های دفاعی اسماعیلیان، الموت و قلعه استوناوند است.
غلامی با اشاره به اینکه با عنایت به نحوه ساخت به نظر می آید پایه اولیه قلعه توسط ساسانیان بنا گذاشته و بعدها توسط اسماعیلیان باردیگر ساخته شده است، اظهار نمود: در عملیات کاوش چند فضای معماری مانند آب انبار و تنورهای کوچک و بزرگ در قلعه پیدا شد که در مجاورت هم قرار دارند.
وی ضمن اشاره به این که این ساختارهای معماری بازگو کننده اینست که نیازهای قلعه در همانجا رفع می شده است، بیان نمود: قلعه به علت موقعیت قرارگیری همواره در معرض باد و باران بوده است و بنابراین در طول سالیان با تخریب مواجه بوده است.
غلامی در انتها اظهار نمود: عمده سفال های به دست آمده از قلعه، سفال لعابدار تک رنگ فیروزه ای، نقاشی زیر لعاب و لعاب پاشیده است که معمولاً متعلق به قرون ۴ تا ۷ هجری قمری است.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، قلعه های نظامی با حصارهای دفاعی و مستحکم همچون بناهای معماری است که در دوره هایی از تاریخ ایران ساخته می شده و کارکرد دفاعی داشته است. قلعه باشقورتاران هم همچون این بناهاست که با وجود اهیمت زیاد، گمنام است و ناشناخته های آن تنها با جستجوهای بیشتر نمایان خواهد شد.

منبع: آبنما کار