به گزارش آبنما کار، خراسان رضوی یک پژوهشگر و عتیقه شناس خراسانی اظهار داشت: برخی این بنا را آرامگاه «جغتای» پسر چنگیزخان مغول پنداشته اند، برخی آنرا به شاهزاده ای ایرانی و برخی نیز آرامگاه را متعلق به شخصیتی بزرگ و صاحب منصب نسبت داده اند.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت و گو با ایسنا اظهار داشت: در فاصله ۵ کیلومتری روستای گیسور واقع در ۷۲ کیلومتری شمال شرق شهر گناباد محوطه ای باستانی گسترده شده که علاوه بر آب انبار، قلعه و نشانه هایی از اقامتگاهی احتمالی و کهن، بنای زیبای آجری و نیمه ویرانی بر فراز سکویی قرار گرفته که به «مقبره جغتین» مشهور است.
وی افزود: در مورد نام گذاری این بنا نظریه های گوناگون و متفاوتی وجود دارد. برخی این بنا را آرامگاه «جغتای» پسر چنگیزخان مغول پنداشته اند، برخی آنرا به شاهزاده ای ایرانی و برخی نیز آرامگاه را متعلق به شخصیتی بزرگ و صاحب منصب نسبت داده اند. اما بدین سبب که نظریات فاقد مستندات هستند باید اظهار داشت که تا حدودی نامعتبرند.
لباف خانیکی عنوان کرد: اگر با مراجعه به فرهنگ لغات، واژه «جغتای» و «جغتین» را ریشه یابی نماییم، شاید به این نتیجه برسیم که «جغتین» یک اسم عام یا اسم فاعل است نه اسم شخص برای اینکه واژه «جُغ» را که کلمه ای ترکی است، الوار و تیر و «اتی» را پرتاب مدلول کرده اند. همین طور گفته شده که واژه «جُغاتی» به مدلول «تیرانداز» بوده که با حذف و اضافاتی در فارسی، جغتای و جغتین شده است.
این پژوهشگر خراسانی افزود: در صورتیکه این استدلال را بپذیریم می توانیم فرض نماییم که این بنا آرامگاه یا بنای یادبودی برای شخصیت واقعی یا اسطوره ای مانند «آرش کمانگیر» بوده است. کما این که برخی گیسور را به «گیو» و وقایع شاهنامه ارتباط داده و واژه «گیسور» را به استناد گفته استاد «بهرام فروشی»، «جایگاه آتش کیانی» مدلول کرده اند و از وجود آتشکده ای در آن حوالی آگاهی داده اند.
لباف خانیکی اشاره کرد: در هر صورت این سازه معتبر و زیبا متعلق به عصر ایلخانی و احتمالاً دورانی است که گناباد مرکز قهستان بوده و «امیر عبدالله مولائی» و پسرش «امیر محمد» و دیگر مولاییان بیش از ۶۰ سال از شروع قرن هشتم هجری قمری، از گناباد بر سرتاسر قهستان حکم می راندند. بدین سبب بنای زیبا و اشرافی «جغتین» می تواند با گناباد آن دوران تناسب داشته باشد.
وی اظهار داشت: مقبره جغتین از نوع بناهای چهارطاقی گنبدداری به شیوه معماری رازی بوده که بر فراز سردابه ای تدفینی تولید شده و با بنای ایلخانی «امام زاده جعفر» قم قابل مقایسه است. فضای داخلی آن مربع با قاعده ۶/۸۰ متر و نمای خارجی آن ۸ ضلعی است.
این عتیقه شناس خراسانی افزود: در میانه هر یک از اضلاع چهارگانه، ایوانچه ای به عرض۳، عمق ۲و ارتفاع ۵ متر تولید شده و بر میانه دیوار انتهایی هر یک از ایوان ها یک درگاهی به عرض ۱/۱۰ متر به درون راه می یابد. بر فراز هر درگاهی پنجره ای به عنوان نورگیر به ارتفاع ۲متر و هم عرض با درگاه ورودی با طاق هلالی کم خیز به وجود آمده است.
لباف خانیکی افزود: همین طور بر پخی چهار گوشه بنا ۴ طاق نما به عمق ۵۰ سانتیمتر تعبیه شده و در مجموع نمای خارجی بنا ۸ ضلعی شده است.
این پژوهشگر و عتیقه شناس خراسانی عنوان کرد: پوشش ایوان های چهارگانه و طاق نماها با حرکت آرام و خمش دیوارهای طرفین بصورت ضربی و جناقی اجرا شده است. در داخل بنا نیز با اجرای فیلگوش ها قاعده ۴ ضلعی به ۸ ضلعی تبدیل و ساقه در قامت منشور ۸ ضلعی گنبد آجری عرقچین را به دوش کشیده است.
لباف خانیکی اشاره کرد: هم اکنون کتیبه یا تزئیناتی در بنا وجود ندارد، اما رویه داخلی ساقه گنبد به شکلی تجهیز شده که بتواند زمینه کمربند تزیینی یا کتیبه باشد. تناسبات و تقارنی که در بنا اعمال شده آنرا شکیل و متوازن جلوه داده است.
وی اظهار داشت: «برنارد اوکین» به جهاتی مقبره جغتین را با تعدادی از بناهای دوره تیموری مقایسه کرده، اما باتوجه به شیوه و ساختار کلی بنا به احتمال زیاد می توان بنیاد آنرا به دوران ایلخانی نسبت داد.
لباف خانیکی اظهار داشت: مقبره آجری جغتین گیسور در طول زمان بسیار لطمه دیده و پوشش گنبدی و فیلگوش ها فرو ریخته و بااینکه بتازگی اقداماتی جهت مرمت و تثبیت بنا صورت گرفته، اما کافی نبوده و این بنای زیبا همچنان لطمه پذیر و نیازمند اقدامات ایمنی بیشتری است.
وی یاداور شد: مقبره جغتین گیسور در تاریخ ۲۹ آذر سال ۱۳۷۵به شماره ۱۸۰۵ در لیست آثار ملی ثبت شده است.
منبع: آبنما کار
