آبنما کار: موسیقی تیتراژ فیلم آرایش غلیظ به آهنگسازی سهراب پورناظری و خوانندگی همایون شجریان بی شک یکی از متفاوت ترین ملودی های در رابطه با تیتراژ است که سینمای ایران تا حالا تجربه کرده است.
دریافت 6 MB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از شروع و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در هشتاد و هشتمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی تیتراژ پایانی فیلم سینمایی «آرایش غلیظ» به کارگردانی حمید نعمت الله، آهنگسازی سهراب پورناظری و خوانندگی همایون شجریان رفتیم که بی شک یکی از مهم ترین، متفاوت ترین، شنیدنی ترین و حتی دشوارترین ملودی های در عرصه آهنگسازی و خوانندگی آثاری از این دست بر پایه موسیقی ایرانی است که گروه سازنده آن تلاش کردند بواسطه نبوغ ذاتی آهنگساز خوش قریحه و نابغه ای چون سهراب پورناظری و توانمندی های کم نظیر همایون شجریان در خوانندگی، ملودی را پیش روی مخاطبان قرار دهند که همچنان از آن به عنوان یکی متفاوت ترین ملودی های در رابطه با موسیقی تیتراژهای سینما یاد می کنند.

موسیقی که بر پایه علاقه مندی های سهراب پورناظری به ترکیب بندی ها و تجربه های متفاوت و غیرمتعارف در موسیقی ایرانی که راه او را از پدر هنرمندش به سمت و سوی یک استقلال فکری محتوایی هدایت کرده، توانست تبدیل به یکی شنیدنی ترین موسیقی تیتراژهای سینمای ایران در یک دهه اخیر نماید. شرایطی که از پس دانش و آگاهی سهرابِ جوان با اتکا به پیشینه فرهنگی و هنری که در محضر کیخسرو پورناظری فراگرفته موسیقی را به مخاطب ارائه داد، که بااینکه با مخالفان بسیاری هم رو به رو شد، اما به قطع یقین تجربه ای متفاوت و شنیدنی از دو هنرمندی است که با استفاده از تجربیات گرانبهایی که در کنار پدرشان از موسیقی ایرانی فرا گرفته اند، می تواند همچنان به عنوان یک تک آهنگ شنیدنی مورد استفاده قرار گیرد. ملودی که یقیناً هم آهنگسازی، هم تنظیم، هم خوانندگی و هم ارکستراسیون تنظیم شده برای آن دربرگیرنده پیچیدگی های بود که هرکسی نمی تواند به این راحتی ها از عهده اجرای آن برآید.
فیلم سینمایی «آرایش غلیظ» به نویسندگی مشترک حمید نعمت الله و هادی مقدم دوست و کارگردانی حمید نعمت الله سال ۱۳۹۲ تولید شد و در جشنواره سی و دوم فیلم فجر توانست جایزه ویژه هیات داوران را از آن خود کند. این فیلم همین طور در بخش های بهترین بازیگری مرد، بهترین موسیقی، بهترین تدوین و سایر رشته ها نیز کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شد و توانست در آن سال ها تبدیلی به یکی از کارهای متفاوت سینمای ایران به مخاطبان معرفی شود.
حامد بهداد، طناز طباطبایی، حبیب رضایی، علی عمرانی، جمال اجلالی، هومن برق نورد، امیر بدری نیز بازیگران اصلی فیلم سینمایی «آرایش غلیظ» را تشکیل می دادند.
داستان این فیلم متفاوتِ حمید نعمت الله هم روایت گر قسمتی از زندگی جوانی است که بار قاچاق ترقه و فشفشه های چهارشنبه سوری یکی از دوستانش را بالا می کشد. او تلاش می کند بوسیله دختری که دوستش دارد این محموله ها را به فروش برساند.

در وَرای روایتی که هادی مقدم دوست و حمید نعمت الله در یک قاب بسیار متفاوت تر از آن چه سینمای ایران تجربه نمود و توانست در بعضی از بخش های فنی و ساختاری سینما مبدع ایجاد جریاناتی در راه رو به پیشرفت سینمای ایران باشد، این موسیقی متن و تیتراژ فیلم «آرایش غلیظ» بود که هم راستای با تفاوت های محتوایی و ساختاری اش، در عرصه موسیقی نیز دست به ساختارشکنی هایی زد که بااینکه در مقاطعی برای زوج هنری پورناظری و شجریان دردسرساز و حاشیه آفرین هم شد، اما هرچه بود ریسک قدرتمندی برای ورود به جریانی بود که این سال ها به آن «موسیقی تلفیقی» می گوییم. موسیقی که این دفعه متکی به روش خوانش و آهنگسازی محمدرضا شجریان و کیخسرو پورناظری بود و کوشش کرد تا جلوه ای جدید از آن چه به عنوان نوگرایی و تجربه می گوییم در موسیقی ایرانی با تلفیق سازهای غربی پدیدار شود.
این متفاوت بودن بعد از نخستین پخش موسیقی تیتراژ پایانی فیلم آرایش غلیظ مثل یک بمب صدا کرد و از همان روزهای برگزاری جشنواره فیلم فجر بود که در سریع ترین شکل ممکن میان مخاطبان دست به دست شد و از همایون شجریان و سهراب پورناظری در آن دوران هنرمندانی معرفی نمود که جسورانه دست به خلق اثری زدند که می دانستند با مخالفان متعصبی روبه رو خواهند شد، اما با این وجود ملودی را پیش روی شنوندگان و بینندگان فیلم قرار دادند که در نوع خود مسیر تازه ای را برای تجربه گرایی در موسیقی ایران باز کرد.

ماجرای جذاب موسیقی متن و تیتراژ فیلم «آرایش غلیظ» سهراب پورناظری و همایون شجریان ادامه داشت، تا این که این دو هنرمند تصمیم گرفتند در ادامه استمرار این همکاریهای مشترک که قبل و پس از پروژه آرایش غلیظ منجر به تولید آثار درخشان و مخاطب پسند دیگری شد، موسیقی متن فیلم را هم در قالب یک آلبوم موسیقایی منتشر کنند. آلبومی که مردم نیز از آن استقبال کردند و آنرا تبدیل به یکی از پرفروش ترین پروژه های موسیقایی آن سالهای پروسه تولید و عرضه محصولات موسیقایی نمودند.
همایون شجریان: همه صحبت های من با سهراب این بود که اگر مقرر است دست به تجربه تازه ای بزنیم این تجربه هم از نظر ساختار و هم از جهت ترکیب سازبندی و شعر باید متفاوت باشد. یک طرف موسیقی این فیلم روی صحنه های مختلف بی کلام است، اما دغدغه اصلی من تیتراژ فیلم بود که با آواز همراه می باشد همایون شجریان در نشست خبری آلبوم که اوایل شهریور ماه سال ۱۳۹۳ با حضور صدرالدین حسین خانی تهیه کننده آلبوم و سهراب پورناظری آهنگساز برگزار شد، درباره ی تفاوت های تجربه حضور در پروژه اذعان کرد: آلبوم «آرایش غلیظ» تغییر در سبک خوانندگی من نبوده چونکه خوانندگان بسیاری هستند که می توانند سایر سبک ها مثل پاپ، راک و غیره را بطور قطع بهتر از من بخوانند از همین رو این آلبوم تنها یک تجربه ویژه برای من بوده است. […] سهراب پورناظری در گذشته تجربه همکاری با حمید نعمت الله در سریال «وضعیت سفید» و فیلم سینمایی «بی پولی» را داشته است. آشنایی و اعتماد سهراب و شناخت نسبی که خودم از نعمت الله داشتم موجب شد که آواز تیتراژ پایانی «آرایش غلیظ» را بخوانم و خوشبختانه از آنجائیکه این فیلم سینمایی اثری متفاوت در کارنامه کاری حمید نعمت الله است، موسیقی ای که برای آن ساخته شده نیز متفاوت و دارای خاصیت های خاص است.

وی ادامه داد: همه صحبت های من با سهراب این بود که اگر مقرر است دست به تجربه تازه ای بزنیم این تجربه هم از نظر ساختار و هم از جهت ترکیب سازبندی و شعر باید متفاوت باشد. به این معنا که یک طرف موسیقی این فیلم که روی صحنه های مختلف جای گرفته بی کلام است. اما دغدغه اصلی من تیتراژ فیلم بود که با آواز همراه می باشد. ذات فیلم «آرایش غلیظ» اثری پر انرژی است و موسیقی ای که برای این فیلم ساخته می شد باید از انرژی بالایی نیز برخوردار می بود. در حقیقت در عین حال که من و سهراب پورناظری باید مشخصه های کار خودرا حفظ می کردیم، به خاصیت ذاتی این فیلم که همان انرژی داشتن است، توجه می داشتیم. در نتیجه پس از بررسی های بسیار به این جمع بندی رسیدیم که از شعر مولانا استفاده نماییم.

این خواننده موسیقی ایرانی خاطرنشان کرد: یکی از نکات اصلی موسیقی این آلبوم جذابیت قطعات بی کلام و قطعه با کلام «آرایش غلیظ» بود. در حقیقت از ابتدا این جذابیت را درست مانند جذابیت ذاتی سینما در نظر داشتیم و اهتمام کردم المان هایی از تحریر موسیقی سنتی را استفاده کنم که به این جذابیت بیافزاید. در نتیجه در ترکیب سازبندی سازها فقط سنتی نبودند بلکه بنا بر تشخیص سهراب پورناظری باید به سراغ سازهای غربی هم می رفتیم، سازهایی که فضای مدرن تری از موسیقی را به ما بدهند. در نتیجه به سراغ سازهای الکترونیک رفتیم.
سهراب پورناظری از هنرمندان جوان، جسور و خلاق موسیقی ایرانی که بااینکه در این سال ها درحال حاضر فعالیت مشترکی با همایون شجریان ندارد، اما بی شک نقش موثری در توسعه محبوبیت هنرمندان ممتازی چون همایون دارد، در همین نشست خبری بود که درباره ی فضاسازی موجود موسیقی فیلم «آرایش غلیظ» اظهار داشت: برمبنای اتفاق هایی که برای داستان در فیلم «آرایش غلیظ» روی داد، فضای موسیقی را پیش می بردیم. بدین سبب همانطور که همایون گفت موسیقی این آلبوم از انرژی بالایی برخوردار می باشد و اینطور موسیقی طبیعتاً همچون کارهای ما نیست. اما خروجی و نتیجه ای که به دست داد برای من و همایون تجربه ارزشمندی بود. چونکه شنونده هم تنها با موسیقی آوانگارد مواجه نیست بلکه یکی از پرقدرت ترین آوازها در ۲ قطعه در پرده شوشتر و همایون می شنود. همین طور باقی قطعات فقط در راستای فضاسازی فیلم است و به هیچ وجه بار ملودرام اثر به دوش موسیقی نیست.
شجریان نیز در تأیید صحبت های پورناظری اظهار داشت: به عنوان یک خواننده موسیقی سنتی، آلبوم «آرایش غلیظ» را فقط به عنوان یک تجربه دوست دارم البته در این آلبوم یک آواز را که آهنگسازی آن بر عهده سهراب بوده با آهنگ بداهه ای که برمبنای شعر مولانا خواندم، اضافه کردیم.

خواننده آلبوم موسیقی «نه فرشته ام نه شیطان» درباره ی کوشش برای متفاوت شدن آواز آلبوم «آرایش غلیظ» با آلبوم قبلی تاکید کرد: اهتمام کردم از خط آواز و تکنیک بالای آوازی بیشتر استفاده کنم. در حقیقت همه تلاشم این بود که مخاطب نگوید اگر همایون از آلبوم حذف می شد هیچ اتفاقی نمی افتاد. ضمن این که دلیل استفاده از آواز با حجم بالا خاصیت وجودی خود فیلم بود.

ناظری: اهتمام کردم از خط آواز و تکنیک بالای آوازی بیشتر استفاده کنم. در حقیقت همه تلاشم این بود که مخاطب نگوید اگر همایون از آلبوم حذف می شد هیچ اتفاقی نمی افتاد. ضمن این که دلیل استفاده از آواز با حجم بالا خاصیت وجودی خود فیلم بود شجریان در پاسخ به این سوال که رگه هایی از موسیقی راک و موسیقی ایرانی با صدای همایون شجریان در این اثر شنیده می شود، اظهار داشت: برای شخص من تصنیفی که ساخته شد جذاب بود و آن چه از موسیقی با هر پور عنوانی در آلبوم شنیده می شود تنها ایده و پیشنهاد آهنگساز بود. بدین سبب به این معنا نیست که موسیقی راک مورد استفاده قرار گرفته بلکه به تشخیص آهنگساز این موسیقی باید با استفاده از سازهای الکترونیک ساخته می شد. بارها و بارها با سهراب تمرین کردیم تا به آن چه در آلبوم می شنوید، رسیدیم.

پورناظری هم در تأیید صحبت های شجریان خاطرنشان کرد: متأسفانه در جامعه ما التهاب در مقابل تجربه های نو به اندازه ای است که اجازه ورود و حضور اثر به سختی داده می شود و مخالفت و موافقت های بسیاری با یک اثر هنری وجود دارد. همین طور که در آلبوم «نه فرشته ام نه شیطان» موج موافقت ها و مخالفت ها بسیار بود بدین سبب هم من و هم همایون شجریان خودمان را برای مخالفت های احتمالی آماده کرده ایم. اما در نهایت مخالفت ها مهم نیستند بلکه آن چه مهمست مخاطب موسیقی ایران است. هم من و هم همایون بسیار خوشحال می شویم که موسیقی این آلبوم را شنونده دوست داشته باشد گرچه آهنگسازی این آلبوم آسان نبود.
وی افزود: حجم بالای صدای همایون شجریان در تیتراژ پایانی این آلبوم شنیدنی است و خوشبختانه همایون به بهترین شکل ممکن از پس آن برآمده است. ضمن این که این آلبوم برای غیر ایرانیان هم جالب بود بدین سبب من به هیچ عنوان هیچ ادعایی ندارم و فقط تجربه کردم. البته نسل ما نسل تجربه گرا است و همیشه دیوار بلند مخالفت ها، بایدها و نبایدها برای مان وجود داشته و ما خودرا آماده کردیم تا از این دیوار بگذریم. به هر حال دیوانه گی در روایت داستان فیلم سینمایی «آرایش غلیظ» وجود دارد که طبیعتاً این دیوانگی و شوریدگی باید در موسیقی نیز اتفاق می افتاد بدین سان که ابتدا با یک سه تار شروع کردیم اما در ادامه متوجه شدم برای تصویر کردن این دیوانگی باید سازهای دیگری نیز اضافه شود. گیتار، درامز و سازهای الکترونیک به مجموعه کار افزوده شد. بعد که آهنگ را ساختم به همایون گفتم کامل شده آهنگ را بشنود، ابتدا سکوت کرد و بعد خواند. بنابراین معتقدم همایون در این آلبوم یک آواز شجریانی به تمام معنا خوانده است و به هیچ عنوان در کلام از موسیقی ایرانی فاصله نگرفته ایم و اصلاً اینطور نیست که فکر نماییم از موسیقی راک بهره برده ایم.

شجریان در ادامه تاکید کرد: هنر یعنی این که هنرمند بتواند زیبایی را در آن خلق کند. به هر حال هیچ تجربه ای عاری از خطا نیست درست مثل دیکته نانوشته که غلط ندارد. بدین سبب اگر موفق شدیم موجب خوشی و سربلندی ما است و اگر موفق نشدیم فقط یک تجربه است. بدین سبب هنرمند نباید بترسد بلکه باید پیش رفت و تجربه نمود.
پورناظری هم در ادامه این سخنان، اضافه کرد: همایون شجریان به جایگاه بالایی در موسیقی ایران دست پیدا کرده است و من هم در بضاعت خودم از ظرفیتهای موسیقی ایرانی در آهنگسازی به خوبی بهره برده ام. بدین سبب نه من و نه همایون نیازی به معروفیت نداریم که به خاطر آن دست به تجربه های عجیب و غریب بزنیم چون هم مخاطب های خود و هم امنیت شغلی را داریم. اما بپذیریم که در مقابل تهاجم فرهنگی ای که در طول سالهای گذشته به ایران و فرهنگ این سرزمین وارد شده، تجربه هایی از این دست لازم و ضروری می باشد.
به هر ترتیب موسیقی تیتراژ پایانی فیلم سینمایی «آرایش غلیظ» حتما از ماندگارترین موسیقی تیتراژهایی که تا حالا آنرا تجربه کرده ایم. یک موسیقی که باید متفاوت بودن آن را پذیرفت و اذعان داشت که بطور قطع حافظه شنیداری مخاطبان آثار فرهنگی هنری کشورمان اثری ثبت شده است.