به گزارش آبنما کار، موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی چ اثر فردین خلعتبری همچون آثار متفاوت در حوزه دفاع مقدس است که کوشیده رنگ و بوی متفاوتی از آن چه تا امروز از موسیقی جنگ شنیده ایم به مخاطب عرضه نماید.
دریافت 976 KB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در نود و یکمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و آهنگسازی فردین خلعتبری رفتیم که بی گمان یکی از آثار مهم سینمای دفاع مقدس در سالهای اخیر به حساب می آید. اثری متفاوت و کمتر تجربه شده در سینمای دفاع مقاومت که با حضور یک کارگردان مؤلف و کاربلدی چون ابراهیم حاتمی کیا و دغدغه های کاملا متفاوتش از مفهوم مقاومت و آدم های جنگ در برهه های مختلف تاریخی، اثری را پیش روی مخاطبان قرار داد که به واسط یک عرضه متفاوت از مقاومت شهید مصطفی چمران در نبرد پاوه و حضور تعدادی از حرفه ای ترین هنرمندان عرصه سینما توانست تبدیل به یکی پربیننده ترین، پربحث ترین و مهم ترین آثار سینمایی دفاع مقدس بخصوص در یک دهه اخیر محسوب شود.

فیلم سینمایی «چ» به نویسندگی و کارگردانی ابراهیمی حاتمی کیا محصول سال ۱۳۹۲ بنیاد سینمایی فارابی است که در آن سعی شده ۴۸ ساعت از زندگی شهید مصطفی چمران از سرداران نام آور دوران دفاع مقدس در قالبی سینمایی روایت شود. فیلمی که در مقایسه با دیگر آثار سینمایی حوزه سینمای دفاع مقدس دارای جلوه های ویژه و صحنه آرایی های کم نظیری است و می تواند بعنوان یکی از مهم ترین فیلمهای این ژانر در سینمای ایران معرفی شود. اثری که در سی و دومین جشنواره بین المللی فیلم فجر نامزد دریافت ۹ سیمرغ بلورین شد و توانست بعنوان یکی از فیلمهای شاخص این رویداد مورد توجه قرار گیرد.
فریبرز عرب نیا، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، مهدی سلطانی، امیررضا دلاوری، خسرو شهراز، سعید راد، اسماعیل سلطانیان، مژگان خالقی، پیام لاریان، رضا نوری، عرفان برزین هم همچون هنرمندانی بودند که در این فیلم بعنوان بازیگر حضور داشتند. این در شرایطی است که تحقیق و پژوهش کار هم به عهده مژگان اینانلو و مشاور گروه نویسندگی هم بهرام عظیم پور بوده است.
قصه فیلم هم از آنجا شروع می شود که در اواخر مرداد سال ۱۳۵۸، دکتر مصطفی چمران از سوی دولت موقت مأموریت پیدا می کند به پاوه برود و درگیری داخلی به وجود آمده در آنجا را خاتمه دهد. سه رأس درگیری مورد نظر را مردم پاوه، کردهای جدایی طلب و رزمندگان پاسدار می سازند. چمران با تاکید بر نگاه عرفانی و بینش صلح جویانه اش، هم باید در مقابل جسارت و میل به عدالت طلبی اصغر وصالی بعنوان فرمانده پاسداران مستقر در پاوه مقاومت کند و هم دکتر عنایتی بعنوان رئیس کردهای شورشی را قانع کند که دست از درگیری بردارد. وصالی که جوانی پرشور است و روحیه ای انقلابی دارد صلح طلبی و میل چمران به پیشگیری از برخوردها و ملایمت او را به انفعال تعبیر می کند و مدام با او کشمکش دارد. تیمسار فلاحی فرمانده نیروی زمینی ارتش هم دراین میان نماینده نگرش دیگری به جنگ است و تلاش می کند اوضاع را طبق تشخیص خود مدیریت کند.

چمران همه تلاشش را می کند که گروههای فکری و عقیدتی مختلف را به وحدت و رفتار عاقلانه تشویق کند. اما برخلاف پیشبینی های وی نه عنایتی که رفیق قدیمی او هم هست پیشنهاد صلح را می پذیرد و نه وصالی و هم سنگرانش حاضر می شوند دست از مقاومت بردارند. بدین ترتیب چمران که دردی عارفانه را در دل تحمل می کند، دو روز سخت و طاقت فرسا را پشت سر می گذارد، در حالیکه نیروهای معارض درحال تسخیر شهر فردین خلعتبری: من تلاش کردم در ساخت این موسیقی از موسیقی پست مدرنیسمی که امروزه در سینما متداول شده است فاصله بگیرم و از نقطه ای از موسیقی های موجود تاریخ استفاده کردم که آن زمان در سرودهای انقلابی چیزهایی مانند این را می شنیدیم هستند. تا این که به فرمان مستقیم امام خمینی نیروهای رزمی کافی از مرکز به سرعت به محل اعزام می شوند و درگیری ها پایان می یابد.
اما در ورای توضیحاتی که برای فیلم سینمایی «چ» عرضه شد، این موسیقی متن و تیتراژ اثر به آهنگسازی فردین خلعتبری بود که اساسا می تواند بعنوان یکی از مؤلفه های مهم شناسایی این اثر پرارزش ابراهیم حاتمی کیا در تاریخ سینمای ایران به حساب آید.
یک موسیقی دارای شناسنامه و کاملا مؤلف که برگرفته از هوشمندی های تمام نشدنی فردین خلعتبری بعنوان یک آهنگساز کار بلد سینماست و توانست تبدیل به شناسه ای قابل اتکا در جهت معرفی محصولی از سینمایی ایران باشد که موسیقی اش به واسطه حضور یک هنرمند خلاق و خوش ذوق حرف های جدیدی برای گفتن دارد. شرایطی که بطور حتم می تواند در حوزه های نقد و بررسی آثار موسیقایی در رابطه با سینما با نظرات مخالف و موافق زیادی هم رو به رو باشد، اما هرچه هست از خود یادگاری به جای گذاشت که می تواند در ردیف ماندگارهای موسیقی متن آثار سینمایی باقی بماند.
توضیح دیگر این که ابتدا قرار بود بهزاد عبدی یکی دیگر از آهنگسازان شاخص سینمای ایران بعنوان آهنگساز موسیقی متن فیلم «چ» معرفی شود، اما شرایط بگونه ای پیش رفت که این ساختار تغییر نمود و سر انجام فردین خلعتبری بود که بعنوان آهنگساز اثر به رسانه ها ارائه شد.

البته بعدها حاشیه دیگری هم روی موسیقی تیتراژ فیلم سینمایی «چ» عنوان شد. حاشیه ای که خبر از حضور محسن چاوشی برای خوانش تیتراژ این اثر سینمایی می داد. شرایطی که سبب شد حتی ابراهیم حاتمی کیا در نشست خبری این فیلم سینمایی در رابطه با آن توضیحاتی عرضه بدهد و بگوید: «فیلم بسته شده بود و بعد از آن، آقای چاوشی فیلم را دیدند. ایشان خیلی با چ ارتباط برقرار کرد و آنرا دوست داشت و در نهایت هم قرار شد یک کار آزاد در اینباره انجام دهد نه برای تیتراژ»؛ موضوعی که سبب شد محسن چاوشی هم در رابطه با این اظهارات حاتمی کیا در صفحه شخصی خود واکنش نشان دهد و بنویسد: «به دلیل طرح ادعاهایی سراسر وارونه و کذب دربارهٔ نحوه همکاری بنده با پروژه چ در نشست مطبوعاتی این فیلم در جشنواره، بهتر است کماکان سنتوری نخستین و آخرین تجربه سینمایی ام باشد.»
هم حاتمی کیا می داند از موسیقی فیلم هایش چه می خواهد و هم آهنگسازان خوش قریحه و ممتازی چون فردین خلعتبری می دانند نبض موسیقایی فیلمهای حاتمی کیا چگونه می زنند به هر حال اگر بخواهیم غیر از توجه به حاشیه ها، از آن چه فردین خلعتبری برای موسیقی «چ» ساخته، یاد نماییم، اساسا می توانیم از موسیقی حرف بزنیم که توانسته در راه سینمای مؤلف حاتمی کیا، با او هم جواری شایسته ای داشته باشد. کارگردانی که گویی در وجودش مهره مار دارد که هر آهنگسازی وقتی با او همکار می شود، باید منتظر یک اثر ویژه در کارنامه خود باشد. فرآیندی که از همان آثار اولیه این فیلمساز جریان ساز سینمای مقاومت آغاز و تا به امروز هم در اکثر آثار وجود داشته است.
کما این که در همین چارچوب همان تعداد هنرمندی که در زمینه آهنگسازی با ابراهیم سینمای دفاع مقدس همکاری مشترک داشته اند، عمده جوایز و امتیازهای ویژه پیشینه کار آهنگسازی شان را به واسطه این نوع همکاری به دست آورده اند. گویی هم حاتمی کیا می داند از موسیقی فیلم هایش چه می خواهد و هم آهنگسازان خوش قریحه و ممتازی چون فردین خلعتبری می دانند نبض موسیقایی فیلمهای حاتمی کیا چگونه می زنند. البته خلعتبری پیش از این سابقه همکاری با ابراهیم حاتمی کیا را در ساخت موسیقی متن فیلم سینمایی «به رنگ ارغوان» داشته است.

این هنرمند با سابقه عرصه های مختلف آهنگسازی در رابطه با پروژه سینمایی «چ» اظهار داشته بود: زمان زیادی برای این کار گذاشته ام و از محصول کار راضی هستم. بخشی از موسیقی هم در پاوه ضبط شد و گروه فلارمونیک هم در تالار رودکی قسمتهایی را اجرا کرد و محصول کر این کار هم خیلی خوب شد. بخش های کردی کار را در پاوه به همراه این گروه ضبط کردیم. من تلاش کردم موسیقی برای شخصیت چمران در فیلم باشد که نشان دهنده تنهایی و لطافت روح اوست البته باقی موسیقی فیلم هم از آهنگ ها و سرودهای انقلابی سال ۵۸ بود. من سر صحنه این فیلم حضور نداشتم چونکه پس از پایان فیلمبرداری به کار اضافه شدم اما یک سفر جداگانه به پاوه داشتم، لوکیشن ها را دیدم و با مردم پاوه صحبت کردم تلاش کردم اتمسفر پاوه روی من تاثیر بگذارد. در مسافرت به پاوه از همه چیز مهمتر برایم این بود که آمبیانس آنجا را ببینم. شنیده بودم که خیلی از مناطق پاوه دست نخورده است و فقط رشد کرده و خیلی رشد آن وسیع تر شده است. به هر ترتیب من برای ساخت موسیقی بخصوص در مورد فیلم هایی که در ارتباط با یک جغرافیای خاص است به مناطق مربوطه سفر می کنم تا حس محیط را بگیرم و دوست دارم به لحاظ فیزیکی به فیلم نزدیک شوم در نتیجه همزمان با نوشتن تم ها به پاوه رفتم و در محیط کار قرار گرفتم.
خلعتبری: من تلاش کردم موسیقی برای شخصیت چمران در فیلم باشد که نشان دهنده تنهایی و لطافت روح اوست خلعتبری در این گفتگو توضیح داده بود: چمران در فیلم یک موسیقی شخصیت و یک تم خاصی داشت. دوست داشتم لطافت روحیه چمران حفظ شود و اگر این اتفاق افتاده باشد که مخاطب این مورد را بفهمد خیلی اتفاق خوبی است و من هم دنبال همین اتفاق هستم. موسیقی شخصیت چمران در فیلم موتیفی از لطافت و استقامت است. موسیقی فیلم نه تنها وجه لطیف شخصی چمران را نشان می داد بلکه در عین حال یک لایت موتیف تنهایی چمران بود. من تلاش کردم در ساخت این موسیقی از موسیقی پست مدرنیسمی که امروزه در سینما متداول شده است فاصله بگیرم و از نقطه ای از موسیقی های موجود تاریخ استفاده کردم که آن زمان در سرودهای انقلابی چیزهایی مانند این را می شنیدیم که یک مقداری تأثیرپذیری از جریان های موسیقی آمریکا لاتین در این کار بود.

به هر حال همان گونه که قبلاً هم اشاره شده بود، پرداختن به آثار فردین خلعتبری بطور حتم نیازمند واکاوی و کاوشهای علمی و پژوهشی بیشتری است. چون که بستر موسیقی های وی تک بعدی نیست، او یک موسیقی شناسی چند بعدی است که این تراکم تفکرات را همواره در آثارش چه در حوزه سینما و چه در حوزه های دیگر با نظم و ترتیبی مدیریت شده و نظام مند می چیند و آنرا طوری به گوش مخاطبانش ارسال می کند که اصلاً نمی توان این موسیقی را جدی نگرفت.
موسیقی های فردین خلعتبری متفاوتند چون علاوه بر سازبندی و ارکستراسیون و طراحی و ایده دربرگیرنده روحی برآمده از لطافت آهنگسازی است که موسیقی برایش جدی است. همان گونه که این جدیت را هم در شعر و ادبیات وام گرفته و با بهره مندی از آن فضایی را به وجود آورده که در موسیقی فیلم هایش هم کاملا پیداست. حتی اگر یک اثر ایدئولوژیک محور و پرتره و پر از درگیری چون فیلم «چ» پیش روی او قرار گرفته باشد. شرایطی که متأسفانه طی سالهای اخیر به علت گیر و گرفت های اقتصادی که در راه و جریان سینما و اساساً فرهنگ و هنر این سرزمین وجود دارد، ماجرای پرداخت های متفکرانه و از روی دغدغه برای ساخت موسیقی و دیگر موضوعات در رابطه با ساخت و تولید آثار نمایشی را با شرایط متفاوتی روبه رو کرده که می بایست روی آن تفکر و تعمق بیشتری داشت.

منبع: آبنما کار