به گزارش آبنما کار، تولید آثار موسیقایی در رابطه با روزهای نخستین دفاع مقدس دربرگیرنده اتفاقات و رویدادهای کمتر خوانده شده ای است که مرحوم احمدعلی راغب در رابطه با این وقایع روایت های جالب توجهی دارد.

خبرگزاری مهر -گروه هنر-سید امیرشایان حقیقی؛ کتاب «بانگ آزادی» مشتمل بر خاطرات شفاهی احمدعلی راغب از آهنگسازان و پیشکسوتان موسیقی انقلاب یکی از مهم ترین آثار مکتوب در رابطه با تاریخ تولید سرودها و ترانه های انقلابی است که در سال ۱۳۹۸ با تحقیق مهدی چیت ساز و مرتضی قاضی و تدوین محسن صفایی فرد توسط دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
این کتاب به واسطه گفتگوهای مبسوطی که محققان و تدوین کنندگان اثر با مرحوم احمدعلی راغب داشته اند، یکی از مهم ترین مراجع مورد وثوق در رابطه با تاریخ شفاهی موسیقی انقلاب اسلامی است که می تواند دربرگیرنده شناخت ابعاد جدیدی از فرهنگ و هنر مردمی انقلاب باشد. چارچوبی که در آن توجه به این قسمت از فعالیتهای فرهنگی هنری هنرمندان و مردم در جریان انقلاب اسلامی بشدت مهم و ضروریست و می تواند روایت یکی از مسیرهای رو به پیشرفت فعالیتهای فرهنگی در کشورمان را پیش روی مدیران و سیاستگذاران این عرصه قرار دهد.
فرآیندی هدفمند با حضور تمام اقشار جامعه که در آن دوران نهایت تلاش خویش را به واسطه همدلی و همراهی که داشتند برای تحقق آرمان های انقلاب اسلامی انجام دادند و شرایطی را فراهم آوردند تا به واسطه ابزار فرهنگ و هنر، فرهنگ انقلابی را به سمت پیروزی رهنمون سازند. فضایی که اساسا قسمت مهمی از تاریخ انقلاب اسلامی را رقم زده اما خیلی از مردم با آن آشنا نیستند و در این راه چه بهتر که مجموعه های فرهنگی و هنری فعال در این حوزه بتوانند از دریچه فرهنگ و هنر به انعکاس آن چه در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بعد از آن صورت گرفت، بپردازند.
فرا رسیدن هفته دفاع مقدس بهانه ای شد تا بار دیگر با انعکاس باردیگر فرازهایی از این کتاب به بازآفرینی خاطرات یکی از مهم ترین و مؤثرترین هنرمندان جریان انقلاب بپردازیم که به واسطه موسیقی کارهای مهمی را در این حوزه انجام داد.
البته آن چه در پروژه «خاطره بازی با اهالی موسیقی انقلاب» صورت می گیرد، فقط محدود به انعکاس فرازهای کتاب «بانگ آزادی» نمی شود و گروه هنر خبرگزاری مهر در آینده گزارش ها، گفتگوها و نوشته های رسانه ای دیگری از فعالان عرصه انقلاب اسلامی را پیش روی مخاطبان قرار می دهد.
در دوازدهمین شماره از این سلسله گزارش به انعکاس خاطرات مرحوم احمدعلی راغب آهنگساز و نوازنده موسیقی از روزهای منتهی به آغاز جنگ تحمیلی و نحوه ساخت و تولید سرودها و آهنگ های انقلابی در رابطه با این روزهای پرالتهاب پرداختیم که در بخشی از کتاب «بانگ آزادی» مورد توجه محققان و پژوهشگران در رابطه با تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس قرار گرفته است.
زنده یاد راغب در این بخش از روایت خاطرات شفاهی خود که با عنوان «این صدا خاموش نمی شود» پیش روی مخاطبان قرار گرفته، نحوه تولید آثار موسیقایی در رابطه با روزهای نخستین جنگ را این چنین روایت می کند:
روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ساعت دو ونیم پس از ظهر بود، داشتیم اثری را تمرین می کردیم که قرار بود همان شب ضبطش کنیم؛ یکباره ویراژ جت جنگی در ارتفاع کم، بالای میدان ارگ، صدای عجیبی ایجاد کرد و ساختمان تکان خورد. از همان وقت به ما گفتند فعلا تعطیل کنید و بروید؛ پرسیدیم مگر چه شده؟ گفتند هواپیماهای جنگی عراق حمله کرده اند و فرودگاه مهرآباد را زده اند، ما سردرگم بودیم و نمی دانستیم بمانیم یا دست از کار بکشیم و برویم تا این که آقای حداد عادل تماس گرفتند و گفتند بچه های قسمت موسیقی و ارکستر را بفرستید بروند. از چند نفر اسم بردند و گفتند که بمانند، همچون من و سبزواری و تقریبا پنج شش دقیقه بعد، همه مدیران برنامه های صدا و سیما سوار ماشین شدند و برای تشکیل شورای ویژه جنگ به جام جم رفتند.
من و چند نفر منتظر ماندیم که ببینیم چه می شود. تا آن زمان اصلاً نمی دانستیم شورای ویژه چه معنایی دارد و مقرر است چه چیزهایی آنجا مطرح شود. تا آن مقطع ما اصلاً جنگی نداشتیم که توی آرشیوها چیزی به نام موسیقی جنگ داشته باشیم. گیج گیج بودم.
آن روز آقای سبزواری مرا صدا زد. دستم را گرفت و باهم از پله های ساختمان پایین رفتیم که قدم بزنیم، به من گفت ببین راغب، هم اکنون اتفاق جدیدی افتاده است، اصلاً همه چیز ما دارد عوض می شود و باید هم عوض شود، مردم این مملکت تازه انقلاب کرده اند و کم کم دارند روی پای خودشان می ایستند؛ ازاین رو ما هم باید این راه را ادامه بدهیم، چون موسیقی و شعر ما کاربرد زیادی دارند.
عراقی ها همینطوری نمی توانند تا تهران بیایند، اساسا یک جایی باید جلویشان گرفته شود. آن هایی که می خواهند بروند و جلوی این متجاوزان را بگیرند، احتیاج به شعار و پیام دارند ما باید برای این مخاطبان موسیقی بسازیم و آنها طرف صحبت ما باشند. از این به بعد، هم اشعار ما و هم موسیقی های شما با قبل باید فرق کند، ما در شعر، واژه های جدید داریم. باید با شدیدترین لحن حرف هایمان را به رهبر عراق بزنیم. باید نیروهای جنگی عراق را به تمسخر بگیریم. حالا خودت ببین در این شرایط باید چطور موسیقی بسازی.
گفتم هر چه که من تاکنون ساخته ام برگرفته از موسیقی ایرانی بوده است. به نظر شما اصلاً میتوان موسیقی ایرانی را در این موضوعات و این فضا به کار بست؟ ایشان گفت بله، می تواند باشد، چرا نتواند!؟ خلاصه آقای سبزواری خیلی به من امیدواری دادند، اما باز گفتم حتی در آرشیو هم چیزی در این حوزه نداریم. ایشان گفت آخر پادشاهان پخمه ایران کی و کجا جنگیده اند که ما چند سرود هم از آنها در آرشیو داشته باشیم؟ معلوم است که خود ما باید آنرا ایجاد و تولید کنیم!

آن روز همه بچه ها رفتند و ما منتظر ماندیم آقای حداد برای تشکیل جلسه بیایند، هشت و نه شب بود که دوستان با آقای حداد عادل آمدند. با ایشان رفتیم و در دفترشان نشستیم. خیلی هیجان زده بودند، طوری که حتی نمی توانستند با طمانینه صحبت کنند. رنگ و رویشان پریده بود و بسیار عصبی بودند. اینطور صحبت را آغاز کردند که ما همه باید برنامه های تولید را کنار بگذاریم و فقط به موسیقی جنگ بپردازیم.
تکلیف موسیقی مشخص است؛ باید کوبنده ترین ریتم ها در آن به کار برود، شعرهای همین موسیقی هایی که هم اکنون کمی پرتحرک و حماسی هستند و ریتم کوبنده ای دارند باید عوض شود، ما هم اکنون فقط یک دشمن داریم، اگر قبلاً نمی دانستیم دشمن کجاست، هم اکنون دیگر دشمن را به چشم می بینیم و مستقیم با آن سروکار داریم. حتی شما می توانید اسم اسلحه ها را در شعرهایتان بیاورید.
با خودم گفتم اینها روی موسیقی اسم گذاشته اند و حتی شناسنامه هم برایش ساخته اند! به صراحت عنوان موسیقی جنگ را مطرح می کنند، در حالیکه ما هنوز اصلاً نمی دانیم باید چه کار کنیم! بعد آقای حداد ادامه داد، دیگر نباید از ریتم هایی که آرامش بخش است و با گوش دادن به آن، احساس لطافت و تسکین به مردم دست بدهد، استفاده کنید. اصلاً باید مردم را عصبانی کنید! آقای سبزواری! شما باید احساسات مردم را جریحه دار کنید، چون هم اکنون دیگر به مملکت حمله شده است. درست است که انقلاب پیروز شده است و همه سر جای خود هستند و کارشان را بر اساس سیاست انقلاب ادامه می دهند، ولی این جنگ ناخواسته به ما تحمیل می شود و باید جلویش را بگیریم. موسیقی خیلی می تواند کاربرد داشته باشد. اصلاً ما باید برنامه ریزی نماییم که بعضی کانال ها فقط موسیقی های جنگ پخش کنند.
سبزواری در پاسخ گفت ما قبلاً چنین قضیه ای نداشته ایم. البته ما جنگ را در اشعارمان داشته ایم، ولی دشمنمان داخلی بود. این که دشمنی از کشور دیگری وارد خاک ما شود، مساله جدیدی است. ما فرصتی لازم داریم تا اشعاری در رابطه با اش آماده نماییم. در ادامه گفتم تا شعری سروده نشود، ما نمی دانیم با چه مقوله ای روبرو می باشیم. اشعار می تواند به ما سمت و سو بدهد و نوع موسیقی را هم مشخص نماید. البته در درونم احساس می کردم که آن نوع موسیقی که قبلاً ایده اش را از موسیقی های آئینی، مقامی و محلی می گرفتم؛ یعنی موسیقی هایی که راجع به مراثی و تعزیه خوانی بودند، دیگر کاربرد پیدا نمی کنند.
برای خودم تحلیل و بررسی می کردم که باید موسیقی ایرانی با حرف ها، ساختارها و سازبندی جدید استفاده گردد. با خودم می گفتم احتمالا کمتر باید از تار و تنبور استفاده نماییم و در عوض سازهای بادی و کوبه ای خیلی به کار می آیند. همه چیز ما باید ریتم دار باشد؛ چون ریتم در ذهن، نظم بوجود می آورد. تا این حد تأثیرگذار است که ریتم، تفکر انسان را هرچه که باشد، بدون این که دست خودش باشد، با خود منطبق می کند. اصلاً انگار خودتان هستید که این انطباق را در خودتان ایجاد می کنید. اگر موسیقی ریتم سنگین و ملایمی داشته باشد، احساس می کنید باید یک جا لم دهید و گوش دهید، اما بعضی وقت ها با گوش دادن به آهنگی ریتمیک، حس می کنید نیاز دارید درحال دویدن، فکر و اندیشه ای را تحلیل و بررسی کنید.
فکر می کردم نوع ملودی های ما باید کاملا ایرانی باشد، اما موسیقی باید جوری باشد که به لحاظ سازبندی بتوانیم از سازهای بادی غربی هم استفاده نماییم. مشخص بود سازهای بادی ایرانی مثل نی و سازهای مضرابی کاربرد ندارند، اما سازهای کوبه ای نظیر، طبل، طبل بزرگ، طبل ریز، سایدرام، سنج و امثال اینها می توانند در ایجاد تصور تعرض به دشمن نقش داشته باشند.
ما همچنان منتظر بودیم که اشعار سروده شود. برای مدتی به خانه رفتیم. گهگاهی به رادیو می رفتم تا در ذهن خودم بررسی کنم که چکار می شود کرد. در این زمان برای خودم چند ملودی را در نظر گرفته بودم و زمزمه شأن می کردم؛ متوجه شدم هیچ کدام از آن اشعار نمی تواند در چارچوب ملودی ها اجرا بگیرد و تمام افکار بیهوده بوده است. به این نتیجه رسیده ام که باید ایده موسیقایی خودم را از همین اشعار بگیرم.

با شروع جنگ وارد فضای موسیقایی دیگری شدیم. هر چقدر واژه ها را رنده کاری و صافکاری می کردم، با کلمه کناری خودشان جور در نمی آمدند و به اصطلاح چفت نمی شدند. برای نخستین بار بود که واژه های «تک» و «پاتک» را می شنیدم و قبل از آن جایی در باره اش نخوانده بودم. این لغات، نورسیده ادبیات و مطبوعات و گفتگوهای رسانه ای ما شده بودند. هیچ اطلاعی از آنها نداشتیم و نمی دانستیم که تک چه شکلی و پاتک چگونه است و در چه مواقعی و چگونه صورت می گیرند. حتی یک مرتبه به شوخی به آقای حداد عادل گفتم یکی دو ماه برای ما دوره آموزشی برگزار کنید تا این سلاح ها را بشناسیم. ممکن بود در سرودهایمان اسم اسلحه ای با شروع جنگ وارد فضای موسیقایی دیگری شدیم. هر چقدر واژه ها را رنده کاری و صافکاری می کردم، با کلمه کناری خودشان جور در نمی آمدند و به اصطلاح چفت نمی شوند. برای نخستین بار بود که واژه های «تک» و «پاتک» را می شنیدم و قبل از آن جایی در باره اش نخوانده بودم. این لغات، نورسیده ادبیات و مطبوعات و گفتگوهای رسانه ای ما شده بودند بیاید و من آنرا سلاح سردی مثل قداره تصور کنم، در حالیکه روی تانک سوار بشود و اصلاً سلاح گرم باشد. یعنی موسیقی من باید با فضای این واژه ها همگون می بود. سبزواری هم مثل من فقط اسم اسلحه را شنیده بود و از نزدیک ندیده بود. گاهی که به آقای سبزواری می گفتم فلان کلمه را عوض کند، ایشان می گفت نه، باید همان واژه باشد، چون امکان دارد صد سال این جنگ ادامه پیدا کند. این کلمات باید به همین شکل بمانند. در آن دوران امام سخنرانی کردند و گفتند اگر این جنگ صد سال هم ادامه داشته باشد، ما همچنان ایستاده ایم. آن زمان این جمله را در شهر روی دیوارها نوشته بودند. همین جمله را با آواز نمی شود خواند، حالا باید رویش آهنگ می گذاشتم. این نظر وجود داشت که باید عین جمله حضرت امام در متن سرود بیاید، اما خیلی وقت ها امکانش نبود. اشعار آقای سبزواری با مثنوی آغاز می شد، بعد وارد غزل می شد، سپس به شکل دوبیتی در می آمد و درنهایت در چارچوب رباعی تمام می شد! یعنی بدون هیچگونه تقطیعی در متن، بحران های عروضی اش مدام تغییر می کرد و وزن شعر مدام کوتاه و بلند می شد. برای من آهنگساز ساختن آهنگ برای چنین شعری ممکن نبود. اصلاً شنونده این نوع موسیقی را تعقیب نمی کرد. با شروع موسیقی، شنونده باید بتواند در ذهنش میزان هایش را به صورت منظم شمارش کند و اگر موسیقی اینطور نباشد، دیگر با موسیقی ارتباط برقرار نمی نماید. در موسیقی، این اصل است.
من نمی توانستم روی متنی که فقط یک جمله از سخنرانی یکی از شخصیت ها است و هیچ گونه نظمی ندارد و شعر گونه نیست، موسیقی بگذارم. درست است که جمله مهمی بود و مثل بسیاری از شعارهای دیگر معروف شده بود، اما مثل «الله اکبر / خمینی رهبر» ملودیک نبود و در دل خودش ریتم نداشت. این حرف ها را که به بعضی ها می گفتیم، به سرعت به ما انگ می چسباندند و می گفتند شما هم دیگر عوض شده اید!
ما گیر کرده بودیم ولی برای جانبداری از ما، شهید بهشتی گفته بودند هر سرودی را که ساختید روی کاست ضبط کنید و بیاورید تا حضرت امام گوش کنند. بعد من هم خودم می نویسم که این اثر پخش شود یا نه، آقای بهشتی که در آن مقطع رئیس دیوان عالی کشور بودند، با این مسئولیت مهم به جانبداری از موسیقی آمده بودند و می گفتند شما کاری به این حرف ها نداشته باشید. حتی اگر رادیو و تلویزیون را از شما گرفتند، عیبی ندارد.

در روزهای نخستین جنگ، اثری ساخته شد که در شعرش اسامی خمسه خمسه و کاتیوشا به کار رفته بود، در حالیکه من اصلاً نمی دانستم این سلاح ها چه هستند و چه کاری انجام می دهند. ما هر ماشین جنگی متحرکی را تانک می دانستیم، در صورتیکه برخی از آنها نفربر یا حتی توپ بودند.
برای ساخت هر موسیقی، فیلم سلاح ها را می دیدیم و با آنها آشنا می شدیم. در ادبیات ما همینطور بدگویی به صدام، حزب بعث و خصوصاً آمریکا که دستور حمله را به صدام داده بود و گهگاه توهین به امرای عرب حاشیه خلیج فارس که سرمایه گذار اصلی جنگ تحمیلی بودند، دیده می شد. محتوای سرودهای تولیدی مان به صورت کلی تقاضای کمک از مردم بود که به کمک هم بیایند و با همکاری و همدلی و همفکری، دشمن بعثی را از مرزها بیرون کنند.
اولین حمله موشکی ایران به بغداد، به بانک ملی بغداد، رافدین بود که ساختمان بانک را تخریب کرد. سرودی هم به این مناسبت ساخته شد. با این مضمون که این دفعه بانک رافدین شما را تخریب کردیم، دفعه بعد کاخ صدام را با موشک هایمان می زنیم.
ادامه دارد…

منبع: abnamakar.ir