آبنما کار: مازندران 14 آبان سالروز تاسیس حکومت شیعه علویان در مازندران و روز مازندران است. نگاه کوتاهی داریم به چگونگی تاسیس اولین حکومت شیعه در سال 250 قمری مصادف با 243 شمسی در مازندران.
در جریان سه قرن اول هجری قمری، هنگامی که خلفای اسلامی، فرزندان امیه و بنی عباس، نفوذ سیاسی و مذهبی خودرا از کرانه های اسپانیا تا مرزهای چین گسترانیده بودند، هنوز در بخش شمالی ایران یعنی تبرستان که امروز مازندران می نامیم، پادشاهانی از نژاد نجیب و اصیل ایرانی حکومت داشتند که به سبب موقعیت خاص منطقه‌ی خود، از گزند هر بلایی مصون بودند. اینان همزمان با ساسانیان هر کدام در قسمتی از کوهستان های صعب العبور تبرستان با نام وعنوانی مخصوص حکومت می کردند: ۱- سلسله‌ی قارنیان یا سوخراییان ۲- سلسله‌ی پاوندیان ۳- سلسله‌ی دابویهیان یا گاوبارگان ۴- سلسله‌ی پادوسبانان
فرمانروایانِ سرزمین شمالی ایران مقارن ظهور اسلام و همزمان با نشو و نمای سلسله‌ی ساسانیان اگر هم نوادگان یا دست نشاندگان پادشاهان سلسله‌ی مذکور نبودند، از هر نظر تحت تأثیر آنان قرار داشتند. شکل حکومت و تقسیمات کشوری، حتی القابی که فرمانروایان تبرستان بر می گزیدند، حدودا مبنی بر همان روشی بود که انوشیروان به کار می برد. انوشیروان ایران را از نظر تقسیمات به چهار قسمت در چهار جهت تقسیم کرد. چهارمین سلسله از حکام ایرانی تبرستان، نام «پادوسبان» بر خود نهادند.
از نظر مذهبی نیز فرمانروایان تبرستان عموماً زرتشتی، پیرو دین مزدیسنا و آتش پرست بودند. صاحب ریاض السیاحت می گوید: تبرستان جای خوش و محل دلکش است. پیش از ظهور اسلام مردمش زرتشتی بودند، چون اهل اسلام آنجا را تصرف کردند، مذاهب مختلف به آن راه پیدا کرد تا آنکه دولت سلاطین صفوی ظاهر شد.
اوایل قرن دوم قمری، اسلام جایگزین دین مزدیسنا و آتش پرستی در تبرستان شد ولی تسلط خلفای اسلام بر این منطقه‌ی نفوذ ناپذیر نه به سادگی، بلکه به دشواری تمام صورت پذیرفت.
تبرستان به واسطه‌ی داشتن کوه های بلند و استوار، جنگل های انبوه و راه های تنگ و باریک همیشه پناهگاه سران سرکش، اشخاص داعیه پرور و ارباب دعوت و سرچشمه‌ی ماجراها و حوادث بسیار بوده است.
قیام سادات علوی بر ضد بیدادگران اموی و عباسی از آن لحظه شروع شد که «زید بن علی بن الحسن(ع)» بنیان گذار فرقه‌ی زیدیه با چهل هزار نفر از اهل کوفه بر حکومت غاصب هشام بن عبدالملک خروج کرد. این ماجرا که شالوده‌ی قیام بر ضد جباران بغداد را پی ریزی کرده بود، بعد از «زید بن علی»، در گوشه و کنار قلمرو پهناور حکومت اسلامی پی در پی تکرار گردید و برخی به ثمر رسید.
«زید بن علی» در ردیف خطبای بزرگ بنی هاشم و شعرای فصیح عرب بود. به لحاظ دانش، پرهیزکاری، خداشناسی، دلیری، دینداری و بخشش، از بزرگان دوده (ع) بود. خودرا برای خلافت شایسته می دید و این اندیشه را در نفس بازگو می کرد. زید را از کثرت ممارست بر قرائت و تدبر در معانی قرآن، حلیف قرآن می گفتند.
مردم تبرستان از حسن بن زید (داعی کبیر) که در ری بود، دعوت نمودند تا به تبرستان بیاید. وی با آمدن به این منطقه در سال ۲۵۰ قمری و گرفتن بیعت از مردم، با شکست عامل طاهریان به آمل عزیمت کرد و مردم را به شیعه دعوت کرد.
سرکوبی ظالمانه‌ی قیام «زید بن علی» بنیان گذار فرقه‌ی زیدیه و شهادت او نه فقط برای همیشه کار خروج مقابل بیدادگران عصر را پایان نداد، بلکه مظالم خلفای بغداد سبب پراکندگی سادات علوی، و اشاعه‌ی هر چه بیشتر دین اسلام در نواحی مختلف عالم شد.
پس از شهادت زید، کار او به هر صورتی که بود به انجام رسید، شیعیان خراسان به جنبش آمدند و همدستان و هوا خواهانشان بسیار شدند. قیام یحیی بن زید و جنبش شیعیان خراسان همزمان با اواخر حکومت هشام و اوایل خلافت ولیدبن یزید بن عبدالملک بن مروان بود.
با شهادت امام زید در کوفه و یحیی فرزند وی در خراسان که منجر به ظهور سایر نوادگان امامان حسن و حسین (ع) در نواحی دیگر شد، تعدادی از سادات به بلاد دیلم و گیلان روی آوردند. عده ای نیز عازم نقاط دیگر همچون حجاز، یمن، آذربایجان، اصفهان و ری شدند.
نوادگان حضرت امام حسن(ع) که در مناطق شمالی ایران سکنی گزیده بودند، عموماً در خفا و در انزوا بودند و زعمای مذهبی آنان به مجرد آنکه فرصتی پیدا می کردند، سرنافرمانی از حکام ولایات یعنی دست نشاندگان حکومت بغداد بر می تافتند و پرچم جهاد بر می افراشتند.
براثر پراکندگی سادات علوی، دولت هایی در نقاط مختلف عالم پدیدار شد که مقتدرترین آنان، دولت زیدیه در یمن و دولت علویان در تبرستان بود.
یک شعبه از ائمه علوی یا زیدی در دیلم (شمال قزوین)، گیلان و تبرستان در سال ۲۵۰ قمری، موفق به تشکیل دولت و ضرب سکه شدند.
حکومت سیاسی مذهبی زیدیان تبرستان، سبب هموارشدنِ راه نفوذ قطعی اسلام در این سرزمین شد، و در حقیقت علویان تبرستان، مهمی را که خلفای بغداد با جنگ و جدال نتوانستند انجام دهند، با درایت تمام به انتها رسانیدند.
تسخیر سرزمین حاشیه‌ی سواحل جنوبی دریای خزر برای مذهب شیعه، و در حقیقت فتح آن برای اسلام، اولین بار منطقه‌ی اطراف دریای مازندران، پرورشگاه عقایدِ شیعه شد. سلسله‌ی علویان تبرستان با ظهور حسن بن زید (داعی کبیر) یا داعی اول، پدیدار شد و حکومت آنان حدود ۷۰ سال طول کشید.
دولت تبرستان با ظهور شش تن از علویان تشکیل شد و دوام یافت، که نخستین آنان «حسن بن زید» ملقب به داعی کبیر، و آخرین فرد «الثائر بالله» بود، که در سال ۳۴۵ قمری برای اولین بار سراسر تبرستان را تسخیر کرد.
حسن بن زید بن محمدبن اسماعیل بن زید بن حسن معروف به «داعی کبیر» داعی الی الحق یا داعی اول از سادات حسنی و اهل مدینه بود که از حجاز به ری کوچ کرده بود. وی بعد از درخواست اهالی تبرستان، رهبری قیامی را عهده دار شد، که در نتیجه منجر به تشکیل «نخستین حکومت شیعی علویان» در تبرستان شد.
از ۱۴ تن از سادات علوی، ۸ نفر آنان از نوادگان امام حسن(ع) و ۶ تن دیگر از نوادگان امام حسین (ع) بودند. «حسن بن زید» در روز پنجشنبه ۲۷ ماه مبارک رمضان سال ۲۵۰ قمری به کجور رفت. وی روز عید سعید فطر به مصلا رفت و نمازگزارد، و خطبه ای بلیغ با فصاحت علویان خواند، و مردم را به کتاب الله و سنت رسول خدا (ص) فرا خواند.
حسن بن زید (داعی کبیر) بعد از چند منطقه در این ناحیه، عاقبت در ساری ماوا و جایگاه یافت و به عنوان اولین سیدعلویِ مؤسسِ سلسله‌ی زندیه‌ی تبرستان، بر تمام این نواحی دست یافت.
فرمان او با هیبت و ابهتی که در دلها یافته بود، چون شمشیری قاطع بود.
روز ۱۴ آبان سال ۲۴۳ شمسی، مطابق با روز عید سعید فطر سال ۲۵۰ قمری سرآغاز بیعت مردم تبرستان با حسن بن زید، به عنوان «روز مازندران» نام گذاری شده است.
به مناسبت گرامیداشت ۱۴ آبان «روز مازندران»، نشستی در استانداری مازندران اجرا شد. در این جلسه استاندار مازندران با اعلان اینکه اجرای برنامه های کلیشه ای در «روز مازندران» ممنوع می باشد، اظهار داشت: چرایی نام گذاری این روز، برای نسل نو تبیین شود.
از روز ۱۴ آبان، ویژه برنامه های فرهنگی هنری در محلِ امامزاده سلطان محمد کیا (دبیر صالحان) وزیر حسن بن زید، در روستای صالحان کجور به عنوان نخستین محل بیعت مردم مازندران با حسن بن زید بصورت رسمی شروع می شود و در پی آن نظیر این مراسم، در تمام شهرستان های مازندران برگزار می شود.
منبع: کتاب علویان طبرستان، نوشته‌ی دکتر ابوالفتح حکیمیان، گردآوری: صمد صالح طبری
