آبنما کار: آهنگسازان و خوانندگان صاحب نام و شناخته شده ای طی سه دهه اخیر، آثار پرمخاطب و باکیفیتی را با موضوع و محتوای گرامیداشت مقام امیرالمومنین(ع) تولید کردند که از میان آنها برخی ماندگار شده اند.

خبرگزاری مهر – گروه هنر– علیرضا سعیدی: طی سالیان گذشته اهالی موسیقی و بعضی از هنرمندانی که همواره آثارشان با طیف گسترده ای از مخاطبان همراه بوده است، تلاش هایی برای تولید و انتشار آثار موسیقایی مختلفی در چارچوب آلبوم یا تک آهنگ پیرامون زندگی و سیره خاندان (ع) داشته اند، تلاش هایی که بعضی از آنها خواسته یا ناخواسته با عوارضی چون طعم و رنگ مادیات و قراردادهای مالی و سفارشی، تبدیل به آثاری فراموش شده شدند و برخی دیگر هم به علت ذوق و اشتیاق هنرمند که بخش عمده ای از آن نشأت گرفته از ایمان و اعتقادات بدون سفارش در درون او بوده تبدیل به آثار ماندگار و ارزشمندی شده اند، که همچنان با روح و گوش شنیداری جامعه هم نشین است و هیچگاه هم رو به زوال نرفته اند.
آثاری که برگرفته از عمق ریشه ها و باورهایی است که بطور قطع گوش دادن به هریک از آنها به طرز رمز آلودی شنونده را به چارچوبی هدایت می کند که به دور از تفکرات باطل و افراط گرایانه، روشن کننده چراغ باور و اعتقادی است که ریشه آنرا می توانیم در علاقه مندی به سیره خاندان (ع) هم مشاهده نماییم.
آنچنان که همین طرز تفکر توانسته روشن کننده مسیری برای مخاطبان دیگری باشد که مایلند از زاویه هنر با آنچه از آن بعنوان ایمان و شناخت و اعتقاد یاد می نماییم، روبه رو شوند. چه بسا نواها و نغمه هایی که با یک مرتبه گوش دادن آنچنان تأثیری روی گوش شنیداری افراد گذاشته که مایل شدند تفکر عمیق تری در راه روش بندگان برگزیده پروردگار داشته باشند تا از این مجال پی به ارزش درونی آنها ببرند.

از جمله دستاوردهای ارزشمندی که می تواند در این چارچوب مورد تمرکز بیشتری قرار گیرد، تولید آثار موسیقایی مختلف در چارچوب، آلبوم و تک آهنگ پیرامون شخصیت بهادار امیرالمومنین علی مقابل السلام توسط هنرمندان کشورمان در شاخه های مختلف طی سال های اخیر است. البته برخی از این آثار همان گونه که اشاره شد به علت توجه صرف خالق اثر به منفعت های مالی و سفارشی پروژه کارهای چندان قابل ملاحظه ای نبوده اند، اما در همین چارچوب هستند آثاری که به علت غنای موسیقایی که برگرفته از ریشه های علمی و دانشمندانه خالقان اثر بوده، به شدت تبدیل به کارهای ماندگار و اثرگذار شده اند که واکاوی در درون هر یک از آنها می تواند مجالی برای پژوهش های عمیق تر و متفکرانه تر در ابعاد مختلف زندگی پرارزش و درس آموز حضرت علی (ع) باشد.
گزارش پیش رو نگاهی باردیگر به برخی از آلبوم ها و آثاری است که این فرصت را به ما داد تا به بهانه فرارسیدن ایام سوگواری شهادت حضرت علی (ع) با آنها تجدید خاطره نماییم.
سریال «امام علی (ع)»؛ وقتی فخرالدینی تاریخ سازی کرد
بدون تردید یکی از ماندگارترین و تاریخ سازترین ملودی ها و نغماتی که در قالب آثار موسیقایی در رابطه با حضرت علی (ع) انتشار یافته، موسیقی متن سریال امام علی (ع) به کارگردانی داود میرباقری و آهنگسازی فرهاد فخرالدینی است که چه در زمان پخش سریال و چه پس از آن همچنان یکی از باشکوه ترین، دل نوازترین و تاثیرگذارترین آثار موسیقایی روزگارمان شده است.
موسیقی ای که به قدری میان مردم مورد استقبال قرار گرفت که حتی خیلی از مداحان و ذاکران خاندان (ع) از بن مایه ملودی موسیقی متن این سریال که تیتراژ آن توسط صدیق تعریف استاد موسیقی ایرانی خوانده شد، در سبک نوحه های خود به کار گرفتند و از آن تا مدت ها استفاده کردند.
فخرالدینی درباره موسیقی متن این سریال گفته است: همان گونه که علاقه مندان و هنرمندان عرصه موسیقی می دانند آهنگی که بنده برای بخشی از سریال «امام علی (ع)» ساختم مربوط به یک هزار و ۴۰۰ سال پیش است که عبدالقادر مراغی حدود ۶۰۰ سال پیش آنرا با حروف ابجد در آثاری چون «مقاصد الحان» و «جامع الحان» تدوین کرده است. بنده بعد از پژوهش های فراوانی که در این حوزه انجام دادم تلاش کردم تا این آثار را در فضای موسیقایی امروز پیاده کنم و اعتقاد دارم این تنها نسخه اجرایی برگرفته از آثار مکتوب عبدالقادر مراغی است که به صورت این چنینی پیاده شده است. من بیشتر از چهل سال پیش این نسخه موسیقایی از عبدالقادر مراغی را کشف کرده بودم و خودم بر این باورم که ساخت آن قطعه یکی از دشوارترین کارهایی است که تابحال در موسیقی انجام دادم برای اینکه یافتن راز و رمز این نت نویسی کار بسیار دشواری است که وقت زیادی از عمرم را صرف آن کردم و حالا بسیار خوشحالم که این زحمات نتیجه مثبتی برای مخاطب داشته است. به هر حال وقتی به دعوت آقای داود میرباقری به سریال «امام علی (ع)» پیوستم آقای میرباقری اصرار داشت که از این نسخه های موجود برای سریال استفاده نماییم که بنده هم پذیرفتم و خوشبختانه فضا بگونه ای اجرا شد که پس از پخش سریال با استقبال بسیار قابل توجه مخاطبان روبه رو شد.

این آهنگساز صاحب نام موسیقی فیلم که مخاطبان وی را با آهنگسازی سریال های ماندگار دیگری چون «بوعلی سینا» و «سربداران» می شناسند، اظهار داشته بود: ساخت موسیقی سریال «امام علی (ع)» فقط به استفاده از تحقیقات و آثار منتسب به عبدالقادر مراغی منحصر نشد. کما اینکه ما در هر بخش از سریال تم های متفاوتی را با ارکستر طراحی کردیم که هر کدام برای خود داستان جداگانه ای دارد که در این حوزه می توانم به تم های مالک اشتر و عایشه اشاره کنم که به تنهایی دربرگیرنده ملودی های زیبایی هستند. البته تم های مربوط به وصف حضرت علی (ع) نیز کارهای خوبی بودند که ما در هر بخش از سریال برای آن طراحی های متنوعی کردیم که خوشبختانه آنها نیز مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. من در ساخت موسیقی این سریال تمام تلاش خودرا انجام دادم که فضای انتزاعی که مدنظرم بود نیز برای مخاطب تلویزیون باورپذیر باشد و امروز بسیار خوشحالم که پس از گذشت بیست سال از ساخت این مجموعه همچنان از آن یادی می شود.
فخرالدینی تاکید داشت: من موسیقی سریال «امام علی (ع)» را به این سادگی ننوشتم. من برای پلان به پلان سریال به معنا و مفهوم مطلق کلمه خودم را محل حادثه قرار می دادم و این حس را با حس درونی خودم تلفیق می کردم تا بتوانم بر طبق این تکنیک بهترین نتیجه را دریافت کنم. شاید باور نکنید اما خوب خاطرم هست وقتی چنین حسی را برای آهنگسازی داشتم گویی خودم در صحنه اتفاق حضور داشتم موضوعی که حتی سینما هم قادر نیست آنرا بیان کند اما من با اتکا به این پشتوانه های معنوی نهایت تلاش خودرا کردم که موسیقی این سریال برایم فضایی متفاوت چه به لحاظ ارکستر و ساز بندی و چه به جهات دیگر داشته باشد.

«ماه غریبستان»؛ درخشش اصفهانی در همکاری با چند آهنگساز مطرح
این یک ریسک بسیار بزرگ است که تصمیم بگیری در روزگاری که رفته رفته موسیقی پاپ آمده تا متأسفانه یا خوشبختانه در جریان اصلی تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقایی قرار بگیرد، بیایی و با حضور چند آهنگساز معتبر آلبومی را تولید کنی که نه مخاطب عام دارد و نه به فروش آن می توان یک نگاه تضمینی داشت. اما محمد اصفهانی بعنوان خواننده ای که در دهه ۸۰ یکی از سرداران موسیقی پاپ بود و البته هنوز هم از خیلی خوانندگان یک سر و گردن بالاتر است، با همراهی مجموعه ای هنرمندان و دست اندرکاران موسیقی آلبومی را به سفارش ستاد تکریم سال امام علی (ع) تولید کرد که انصافاً ماجرا را از سفارش و سفارشی کار کردن های بیهوده بیرون برد و مجموعه ای را تحویل مخاطب داد که تا امروز همچنان یکی از یکه تازان آثار موضوعی در رابطه با امیرالمومنین لقب گرفته است.
طی سالیان گذشته تلاش هایی برای تولید آثاری در چارچوب آلبوم یا تک آهنگ پیرامون زندگی و سیره خاندان (ع) صورت گرفته؛ تلاش هایی که بعضی از آنها به علت برخی نگرش ها تبدیل به آثاری کاملاً فراموش شده شدند. آلبوم «ماه غریبستان» همچون آثار موسیقایی بود که سال ۷۹ توسط ستاد تکریم سال امام علی (ع) تولید شد و به شکلی یکی از آثار تازه موسیقی مذهبی در ژانر پاپ بود.
آلبوم ماه غریبستان با صدای محمد اصفهانی بود که با آهنگسازی علیرضا کهن دیری، زنده یاد شهریار فریوسفی، فریدون شهبازیان، محمد حقیقی و مجید اخشابی منتشر گردید.
در این آلبوم موسیقایی مناسبتی که همچنان جزو پرمخاطب ترین آثار موسیقایی مذهبی است قطعات «دیده بگشا» با ترانه و کلام محمد علی معلم دامغانی و آهنگسازی علیرضا کهن دیری، «علی ای همای رحمت» با شعری از شهریار و آهنگسازی شهریار فریوسفی، «غم دلدار» با شعری از ابوسعید ابالخیر و ملودی محمد اصفهانی، «تا من بدیدم روی تو» با شعری از مولانا و آهنگسازی علیرضا کهن دیری، «نامدگان و رفتگان» با ترانه ای هوشنگ ابتهاج و آهنگسازی فریدون شهبازیان، «جانِ جان» با شعری از مولانا و آهنگسازی محمد حقیقی فرد، «وصف علی» با ترانه ای محمد علی معلم دامغانی و پرویز بیگی حبیب آبادی و آهنگسازی مجید اخشابی، «کمیل علی» بر مبنای دعای شریف کمیل و آهنگسازی محمد حقیقی فرد منتشر گردید که در زمان انتشار تبدیل به یکی پرفروش ترین و پرمخاطب ترین آثار موسیقی پاپ شد.

علیرضا کهن دیری آهنگساز خاص موسیقی که در این سال ها کمتر تن به مصاحبه داده، سال ۱۳۹۲ بود که درباره آلبوم «ماه غریبستان» و قطعه ماندگار «دیده بگشا» اظهار داشته بود: «آلبوم موسیقایی ماه غریبستان همچون آثاری بود که خوانندگی آن از مدت ها قبل به عهده محمد اصفهانی گذاشته شده بود. این خواننده که پیش از این هم سابقه همکاریهای زیادی را با وی داشتم از من دعوت کرد تا برای ساخت و تنظیم برخی از آهنگ ها در این آلبوم حضور داشته باشم که من به علت حضور تیم حرفه ای که در این آلبوم شاهد آن بودم پذیرفتم که در ساخت و تنظیم برخی از آهنگ ها حضور داشته باشم. شاید برای شما جالب باشد که آهنگ ماه غریبستان فقط در چند ساعت ساخته شد. البته بخش کوتاهی از ملودی این قطعه قبلاً ساخته شده بود که بلافاصله پس از تماس آقای معلم با محمد اصفهانی در خصوص تمام شدن شعر در چند ساعت کوتاه، کار ساخت آهنگ را به اتمام رساندیم. که این نیز به خودی خود برای من تجربه جالبی بود که حضور در کنار یک تیم حرفه ای کار را تبدیل به یک کار بی ماجرا و بدون هیچ دردسری کرد که خوشبختانه با استقبال خوبی هم از طرف مردم مواجه گردید.
او معتقد بود: خوب یا بد بودن یک آلبوم موسیقایی زمانی می تواند مورد ارزیابی مثبت مخاطبان واقع شود که آهنگساز بدون هیچ سر و صدا و حاشیه ای به کار اصلی خود که همان آهنگسازی است بپردازد و به شکلی خودش باشد. بطور حتم وقتی با چنین نگاهی وارد یک اثر شود می توانیم شاهد تولید اثری باشیم که با مخاطب خود آنچنان ارتباطی برقرار می کند که تا سال ها نغمه ها و ملودی های آن در ذهنش باقی می ماند و این همان چیزی بود که من در آلبوم غریبستان به آن توجه زیادی داشتم و می خواستم آن چیزی باشم که خودم می خواهم؛ چونکه معتقد بودم این دیدگاه است که می تواند بدون در نظر گرفتن جنبه های سفارشی، اثر را به سر منزل مقصود برساند.

«امیرعشق»؛ لذت شنیدن یک موسیقی عرفانی
یکی دیگر از آثاری که به صورت مستقل در مدح حضرت علی (ع) انتشار یافته، آلبومی به نام «امیر عشق» است که فروردین سال ۹۶ توسط مؤسسه هنر و ادبیات «هلال» در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
آلبوم «امیر عشق» به آهنگسازی سیدافشین قرشی، تنظیم محسن جلیلی و صدای محسن دایی نبی شامل شش قطعه تصنیف، یک قطعه دونوازی تنبور و سازهای کوبه ای است که در تولید آن تلاش شده با پایبندی به اصول موسیقی عرفانی ضمن استفاده از سازهای متنوع و هارمونی های دلنشین، سلیقه های گوناگون و نسل نواندیش جامعه نیز با این نوع موسیقی پیوند زده شود.
در توضیح این آلبوم آمده است: «موسیقی عرفانی جدای از موسیقی سنتی نیست و ضمن تبعیت از اصول و قواعد حاکم بر موسیقی سنتی (مجموعه ردیف که شامل دستگاه ها و گوشه ها است) در همان چارچوب تعریف می شود، اما تفاوت ها یا بهتر بگوییم شاخصه هایی دارد که آنرا از موسیقی سنتی جدا می کند ازاین رو می توان «موسیقی عرفانی» را بعنوان شاخه ای از موسیقی ایرانی به شمار آورد. موسیقی عرفانی دارای شش خاصیت مهم می باشد و فلسفه فکری این عارفان بر پایه مبدأشناسی، خداشناسی، خودشناسی، شناخت وجودی، وحدت شناسی بوده و هست بگونه ای که در دنیای مدرن امروز حتی سینما، تئاتر، نقاشی و… نیز در بیان این تفکرات نقش مهمی را ایفا می کنند.
مهم ترین خاصیت «موسیقی عرفانی» تفکر نهفته در آن است. در پیدایش این موسیقی، تفکر یا فلسفه فکری خاصی نهفته است که ما آنرا بعنوان «عرفان» می شناسیم و حضور آن با خاصیت های خاص خود در هر هنری، موجب اطلاق عبارت «عرفانی» به آن هنر می شود. همچون این هنرها می توان موسیقی و ادبیات را نام برد که حضور اندیشه عرفانی در آنها بیشتر از سایر هنرها بوده است.»

«حضرت خورشید»؛ پیشکش گروهی به محضر مولای دل ها
یکی دیگر از آلبوم هایی که اردیبهشت ماه پنج سال قبل منتشر اثری به نام «حضرت خورشید» است که چند سال پیش توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در چارچوب هفت قطعه به خوانندگی غلام رضا صنعتگر، حمید غلامعی، حسام الدین سراج، مجید اخشابی، عبدالحسین مختاباد و احمد عبدلی در منقبت حضرت علی (ع) منتشر گردید.
فواد حجازی، سیدمحمد میرزمانی، بابک ربوخه، مجید اخشابی، امید سیاره و غلامرضا صنعتگر آهنگسازان مجموعه «حضرت خورشید» هستند و اشعار آلبوم از میان آثار محمدحسین شهریار، عبدالجبار کاکایی، سیدعباس سجادی، سیدشهرام شکیبا، فریبا وکیلی، آشفته شهررضایی، اسحاق انور و صابر خراسانی انتخاب شده اند.
محمود صلاحی رئیس وقت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که این آلبوم به سفارش آنها در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود، در زمان رونمایی این اثر اظهار داشته بود: این آلبوم به برکت میلاد امام علی (ع)، آقای تمام مردان و مخلوقات جهان، تولید شده است. […] موسیقی و صدای این هنرمندان نه تنها غصه های جامعه را می کاهد، بلکه شادی و نشاط را هم بالا می برد و معانی اشعارشان هم عمیق است.

«با قدسیان» با شعری از فضل الله حروفی، آهنگسازی علیرضا عصار، تنظیم فواد حجازی و خوانندگی علیرضا عصار و محمد اصفهانی، «خاک آستان علی (ع)» از آلبوم گروهی «فصل آشنایی» با صدای خشایار اعتمادی، آواز دشتی «علی مولا» به خوانندگی اکبر گلپایگانی، «قراضه چین» با شعری از مولانا و آهنگسازی و خوانندگی محسن چاوشی، «مست تولا» با شعری از میرزا حبیب خراسانی و صدای سعید خلج، «علی مولا» با شعر، آهنگسازی و خوانندگی مهرداد کاظمی از آلبوم «شهر عشق»، «یا مولا دلم تنگ اومده» از آثار فولکلور موسیقی نواحی ایران با هنرمندی علیرضا افتخاری و بیژن بیژنی، «بابا حیدر مدد»، «هو حق» و «نورخورشید ولایت» با صدای فرمان فتحعلیان، «بوسه بر تیغ» با همکاری فواد حجازی و فریدون شهبازیان و خوانندگی مهراج محمدی، «پدر» با شعری از فریبا فدایی، آهنگسازی رامین یوسف زمانی و خوانندگی مازیار عصری، «حضرت خورشید» با شعری از عبدالجبار کاکایی، اهنگسازی فواد حجازی و خوانندگی حسام الدین سراج، «مولا علی جان» از آلبوم «گل آفتابگردون» گروه موسیقی «آریان»، «بهترین حرف» با شعری از اسحاق انور، آهنگسازی حمید اکبرزاده و خواننده مجید اخشابی، «دستای یه مرد» با شعری از حمیدرضا صمدی، اهنگسازی بابک زرین و صدای رضا صادقی نیز همچون تک اهنگ های ماندگار و خاطره سازی هستند که با محوریت ارادت به حضرت امام علی (ع) پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند.

منبع: آبنما کار