آبنما کار: «کاوش های دیرینه شناسی در گورستان «یوسف خان» در خاوه قم، به شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصرمفرغ قدیم جنوب غرب آسیا که به فرهنگ «کورا _ ارس» یا «ماورائ قفقاز قدیم» موسوم است، منجر گردید.»
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سیامک سرلک – سرپرست هیات دیرینه شناسی این محوطه تاریخی-، با بیان این خبر توضیح داد: عملیات خاکبرداری اهالی روستای خاوه در زمستان سال قبل که با هدف توسعه کارهای اقتصادی و زراعی انجام شد، به کشف اتفاقی بقایای یک گورستان باستانی منجر گردید، که محدوده این گورستان در یک پشته طبیعی به نام مالک خصوصی آن یعنی «تپه یوسف خان» معروف بود، قرار داشت.
وی با بیان این که تپه «یوسف خانِ خاوه» یک پشته طبیعی به وسعت حدود یک هکتار و با بافتِ شنی ـ رسی است که تا قبل از عملیات خاکبرداری توسط ادوات سنگین، هیچ نشانه سطح العرضی که بر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در این محدوده دلالت کند، وجود ندارد، افزود: بعد از خاک برداری از این تپه، بقایای تخریب شده چندین گور و تعدادی ظروف سفالی نمایان و مراتب بلافاصله توسط مالک خصوصی، دهیاری و شورای روستا به اداره کل میراث فرهنگی استان قم اعلام گردید که با حضور کارشناسان میراث فرهنگی استان در محل تپه یوسف خان، ادامه خاکبرداری متوقف و مراتب به پژوهشکده دیرینه شناسی منعکس شد و در عین حال اداره کل استان با استقرار یگان حفاظت ۲۴ ساعته در محل تپه یوسف خان حفاظت محوطه را تاًمین کرد.
وی با اشاره به این که در نهایت با تلاش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل استان، هیاتی از کارشناسان ستادی و استانی به سرپرستی وی و عمار کاوسی، برای انجام جستجوهای اضطراری به محل اعزام شدند، اشاره کرد: جستجوهای دیرینه شناسی در گورستان یوسف خان خاوه به شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصرمفرغ قدیم جنوب غرب آسیا که به فرهنگ کورا _ ارس یا ماورائ قفقاز قدیم موسوم است منجر گردید.

ارتباط و تعامل محوطه یوسف خان با فرهنگ گودین
سرلک با بیان این که تا قبل از جستجوهای تپه یوسف خان خاوه شواهد اندک و پراکنده ای نشان از ارتباط دوره IIIA «قلی درویش» با فرهنگ «کورا – ارس» در منطقه قم شناسایی شده بود، افزود: به سبب آن که هیچ مدرک متقن و مستدلی دال بر وجود بقایای معماری و استقرارهای این فرهنگ از محوطه قلی درویش و دشت قم مورد شناسایی قرار نگرفته بود، تحلیل آثار این دوره را به سمت وجود ارتباط و تعامل با فرهنگ گودین IV سوق داد.
وی اشاره کرد: چنین تحلیلی بر پایه شواهد و مدارک دیرینه شناسی که به وجود ارتباطات گسترده بین دشت قم و زاگرس مرکزی در طول هزاره سوم و دوم قبل از میلاد (بویژه دوره های گودین V و گودین III )تاکید داشت، استوار بود.
او با بیان این که در این شرایط بنظر می رسد تا قبل از شناسایی دیگر محوطه های این فرهنگ در بخش غربی حوضه فلات مرکزی ایران، گورستان یوسف خان خاوه را می توان یکی از جنوبی ترین محوطه های فرهنگ کورا- ارس در فلات ایران به شمار آورد، اضافه کرد: برمبنای نتایج تاریخ گذاری مطلق به روش کربن ۱۴، قدمت بقایای فرهنگی این گورستان از حدود ۲۸۰۰ تا ۲۴۰۰ قبل از میلاد مشخص شد.
به قول او نمونه هایی از بقایای تدفین ها نیز در چارچوب تفاهم نامه هایی بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه ها و موسسات خارجی، برای انجام مطالعات ژنتیک باستانی و سایر مطالعات مورد نظر به کشورهای دانمارک و ایتالیا ارسال شده که روند مطالعات آن در حال انجام می باشد.

نکات مبهمی که کشف گورستان یوسف خان به آنها پاسخ داد
این عتیقه شناس با اعلان اینکه کشف گورستان خاوه و نتایج مقدماتی پژوهش های انجام شده در این محوطه چند نکته مبهم در دیرینه شناسی عصر مفرغ دشت قم را تا حدود زیادی تبیین کرد، توضیح داد: نخست اینکه توالی گاه شناختی دشت قم را تکمیل کرد. تا قبل از جستجوهای گورستان یوسف خان خاوه، بجز در محوطه قلی درویش، در سایر محوطه های دشت قم مدارک مستدلی دال بر عدم وجود گسست در توالی گاه شناختی اختتام دوره آغاز عیلامی تا آغاز عصرمفرغ میانی در دست نبود.
او اضافه کرد: از طرف دیگر مدارک به دست آمده از گورستان یوسف خان خاوه نشان داد حضور مستقیم فرهنگ کورا – ارس در دشت قم غالبا محدود به مناطق کوهستانی جنوب دشت قم و در وضعیت فعلی و تا قبل از تکمیل بررسی های دیرینه شناسی دشت قم بنظر می رسد شواهد این فرهنگ در مناطق دشت به ویژه در دوره IIIA قلی درویش، محصول ارتباط دوسویه و تعامل فرهنگی بین جوامع بومی و جوامع کورا ـ ارسی است که به تعبیر دیگر تا کنون شواهد مستندی از حضور مستقیم این فرهنگ و استقرار های در رابطه با آن در محوطه های دشت قم که در ارتفاع کمتر از ۱۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارند یافت نشده است.
سرپرست هیئت دیرینه شناسی اضافه کرد: بدون تردید یک چنین نتیجه گیری هایی فقط یک فرض موقت محسوب شده و برمبنای شواهد موجود ارائه شده است و تا تکمیل بررسی های مناطق دشت و کوهستان منطقه قم در حد یک فرض باقی می ماند. در همین رابطه گورستان خاوه که نشانگر حضور مستقیم این فرهنگ است در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا در کوهپایه های جنوب دشت قم قرار دارد.
به قول این عتیقه شناس سومین نکته نیز به شواهد باستان شناختی، حضور این فرهنگ در مناطق کوهستانی دشت قم همراه با شواهدی از همزیستی، تعامل و ارتباط با فرهنگ بومی منطقه برمی گردد.
سرلک اضافه کرد: در تایید این فرض، وجود توامان و همزمان سنت های سفالی شاخص فرهنگ کورا – ارس (سفال های سیاه و قرمز قهوه ای داغدار، ظروف با دسته های موسوم به نخجوانی، کاربرد تزئین نقش کنده و برجسته بر روی ظزوف سفالی دست ساز) و سنت های سفالی فرهنگ بومی (ظروف سفالی نخودی و آجری ساده چرخساز، ظزوف با آبریز ناودانی شکل) در قبور تپه یوسف خان خاوه ملاک قرار گرفته است.
وی همینطور افزود: شواهد موجود این احتمال را مطرح می کند که جوامع کورا – ارسی مستقر در دره های مناطق کوهستانی جنوب قم از نظر ساختار اقتصادی و معیشتی، به پرورش دام متکی بوده اند و الگوی استقراری آنها احیانا بر پایه کوچ نشینی یا نیمه کوچ نشینی استوار بوده است.
وی با اشاره به این که برمبنای مدارک به دست آمده از کاوش بنظر می رسد گورستان یوسف خان خاوه معرف جامعه ای است که از نظر اقتصادی در سطح نسبتا بالایی قرار داشته و حجم کمابیش چشم گیر اشیا و ابزار فلزی به ویژه از جنس مفرغ و نقره و وفور ظروف سفالی در قبور این فرهنگ این فرض را قوت می بخشد، اظهار داشت: به سبب محدودیت مدارک در وضعیت فعلی نمی توان وفور نسبی اشیای مفرغی و نقره ای در قبور تپه یوسف خان را به پیشرفت های تکنولوژیکی این فرهنگ یا میزان دسترسی آنها به اشیای فلزی نسبت داد.

تنوع معماری قبور در یوسف خان خاوه، نشان دهنده فرهنگ تدفینی منطقه
سرپرست هیئت دیرینه شناسی از دیگر خاصیت های فرهنگ تدفینی گورستان یوسف خان خاوه را تنوع معماری قبور دانست و اظهار داشت: قبور به شکل چاله تدفینی با پوشش قطعات لاشه سنگ و سنگ های تخت ورقه ای نیمه تراش، قبور دورچین سنگی بدون کاربرد پوشش سنگی و قبور چاله تدفینی ساده از انواع معماری قبور شناخته شده این فرهنگ در گورستان یوسف خان خاوه است.
سرلک اشاره کرد: نتایج جستجوهای تپه یوسف خان خاوه به ویژه در روشن تر کردن وضعیت توالی گاهشناختی دشت قم و نحوه و میزان ارتباطات فرهنگ های مستقر در این منطقه با سایر مناطق و حوزه های فرهنگی فلات ایران از اهمیت زیادی برخوردارست و کشف اتفاقی این گورستان، به تکمیل آگاهی ما در روند انجام « پروژه پژوهش های باستان-شناسی قبل از تاریخ دشت قم» انجامید.

منبع: آبنما کار