اصفهان 25 سال از تخریب حمام صفوی خسروآغا گذشته؛ حمامی که در لیست میراث ملی کشور ثبت شده بود و می توانست در لیست میراث جهانی نیز باشد اما یک شبه با خاک یکسان شد.
وقتی سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان نسبت به بازسازی قسمتی از حمام خسروآغا اقدام نمود، گمان می رفت که از پیشکسوتان و متخصصان امر مرمت نظرخواهی شده و بازسازی سبکی صورت بگیرد، این امر صورت نگرفت و بااینکه این بازسازی به گفته‌ی مجریانش از یک سو باهدف تنبیه افرادی انجام شد که در تخریب حمام خسروآغا نقش مؤثر داشتند و از طرفی مسئولان فعلی را مخاطب قرار داد تا بدانند حفظ آثار تاریخی ضروریست اما با وجود این اهداف، عاملان تخریب حمام خسروآغا نه فقط تنبیه نشدند بلکه برخی، با تخریب خانه های پشت مسجد شیخ لطف الله، شکستن حریم میدان نقش جهان و پل خواجو، کفن ودفن لایه های چهارباغ، تخریب خانه‌ی نائل، تجاوز به حریم خانه صمدیه لباف، بی اعتنایی به خانه نایب اسدالله و… به بسیاری دیگر از آثار تاریخی اصفهان دهان کجی کردند.
گزارش های مختلفی تا حالا درباره‌ی عاملان تخریب حمام خسروآغا در خبرگزاری ایسنا منتشرشده که با خاطره ای از «احمد منتظر»، رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان شروع شد، سپس در پاسخ به این خاطره، «عبدالحسین سیف الهی» معاون عمرانی سابق استانداری اصفهان واکنش نشان داد، در ادامه نیز ادعای «حمید عظیمیان» شهردار سابق اصفهان درباب شرکت نداشتن در این تخریب منتشر گردید. «ناصر آرمان پناه» مشاور سابق استانداری اصفهان و سرپرست اسبق دفتر عمران امام(ره)، «جعفر کسائیان» پیشکسوت استواری بخشی که پس از بمب گذاری در حمام خسرو آغا عضو گروه مرمت استواری بخشی آن بوده و سیستم بتون آرمه‌ی این حمام توسط وی ایجادشده، «عبدالله جبل عاملی» مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، «مهدی حجت»، رئیس ایکوموس ایران و رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی ایران، «حسین مسجدی» عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور اصفهان، نویسنده‌ی کتاب فرهنگنامه گرمابه، و «محمود منشئی» پیمانکار وقت مرمت حمام خسروآغا نیز، افرادی بودند که درباب تخریب حمام خسروآغا توضیحات مبسوطی را در گفت و گو با ایسنا ارائه کردند و در همه‌ی این گزارش ها رد پای شهرداری و استانداری وقت اصفهان در تخریب حمام خسروآغا قابل کتمان نیست.
حمام خسروآغا و مجسمه‌ی بودا
ایسنا در نهایت با محمدعلی مهدی پور نیز گفتگو نمود که تا حالا ریاست آموزش وپرورش ناحیه ۳ اصفهان، معاون آموزش فنی و حرفه ای استان اصفهان، مدیرکل آموزش وپرورش استان اصفهان، مدیرعامل و بنیان گذار شرکت سرمایه گذاری سامان گستر، مدیرعاملی کارخانه قند نقش جهان، و همین طور مدیرعاملی مترو اصفهان را در کارنامه‌ی خود داشته اما از درج گفته های وی به علت خواسته شان معذوریم اما به این نکته بسنده می نماییم که شهرداری و استانداری وقت اصفهان بدون شک باید پاسخگوی فاجعه‌ی تخریب حمام خسروآغا باشند.
مهدی پور سال ۱۳۸۳ کتابی با نام «رهرو خواب آلوده» منتشر و در قسمتی از آن تخریب حمام خسروآغا را با تخریب مجسمه بودا در افغانستان مقایسه و ابراز تأسف کرده و آورده است: «من با کسی که با تاریخ و مذهب یک ملت برخورد کند مخالفم. حتی وقتی که طالبان مجسمه‌ی بزرگ بودا را در افغانستان از بین بردند، با تمام وجود احساس تنفر کردم، وقتی حمام خسرو آغا در اصفهان تخریب شد گریستم.».
فوت شاهدان عینی تخریب حمام خسروآغا
در صحبت های حسین مسجدی، اصفهان شناس که در خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان «خاطره ای از حمام خسروآغا که برای نخستین بار منتشر می شود» منتشر گردید او از قول حسن کریمیان، شهردار وقت منطقه‌ی سه اصفهان مدعی شده بود: «وقتی ما دستور تخریب حمام خسروآغا را گرفتیم خبر را محرمانه نگه داشتیم و در نیمه شب با قطع برق و تلفن و پاک سازی آن منطقه از چند خیابان اطرافِ آن، طرح را نیمه شب اجرا کردیم، اما با تمامی احتیاط ها و هماهنگی هایی که با برخی از دوایر در شهر انجام دادیم بااین وجود سه نفر تخریب حمام را دیدند که یکی از آنها سرباز امریه میراث فرهنگی در چهل ستون بود که با سروصدای تخریب بیدار شده بود و از لای نرده های چوبی آرم شهرداری را بر روی ماشین های موجود در محل حمام دیده بود و دو نفر هم رهگذر عادی بودند که در حالیکه همه خیابان های منتهی به حمام را بسته بودیم ظاهراً از کوچه ها تردد داشتند و فعالیت ما برای تخریب حمام خسروآغا را دیده بودند. پس از استعفای رئیس وقت میراث فرهنگی استان و در ماه های پس از تخریب حمام خسروآغا، این اداره با ریاست جدیدِ خود متوجه شده بود که این سه نفر چگونگی تخریب حمام خسروآغا را دیده اند و آنها را پیداکرده و از آنها بعنوان شاهدان این ماجرا دستخط گرفته بود. ما که هم دیدیم پرونده ای برای ما در قوه قضاییه بازشده است، بدین سبب رفتیم و باوجودی که حدود یک سال هم از ماجرای تخریب حمام خسروآغا گذشته بود به هر شکلی که بود این سه نفر را پیدا کردیم؛ این در حالی بود که آن سرباز ترخیص شده بود و اختتام خدمتش را گرفته و به شهرستان خودش در یکی از استان های دیگر رفته بود ولی به هر حال این سه نفر را راضی کردیم و از آنها دستخط گرفتیم که گفته ها و نوشته های قبلی خودرا انکار کنند و بدین سان هر آنچه را دیده اند انکار کردند و آمدیم و آن پرونده را مختومه کردیم. بدین سبب دیگر هیچ شاهدی وجود نداشت که اداره میراث فرهنگی بتواند مقابل ما اقامه‌ی دعوی کند!»
اکبر نعمت الهی که در زمان تخریب حمام خسروآغا مسئولیت حفاظت از بناهای استان اصفهان را داشته دراین باره به ایسنا اظهار داشت: نگهبان چهل ستون فردی به نام «هفشجانی» بود، یکی از آن عابران پیاده هم «حسین نصر» نام داشت که هر دو فوت شده اند.
وی افزود: من بامداد روزی که حمام خسروآغا را تخریب کردند به آن محل رفتم و دیدم همه‌ی خیابان ها را بسته بودند. از میدان امام تا استانداری، سپه، همه را بسته بودند. دیدم محل حمام خسروآغا صافِ صاف است، به مهندس روانفر که آن زمان رئیس اداره میراث فرهنگی اصفهان بود زنگ زدم و آنچه می دیدم به او گفتم. بعد هم آقای سیف الهی و همه آمدند، خیلی شلوغ شده بود. آقای سیف الهی همیشه این طرف می آمدند، همه کارهای استانداری دست آقای سیف الهی بود. بعداز آن، روانفر با جهانگیری که استاندار وقت اصفهان بود درگیری داشتند و گفتند یک جای دیگر می سازیم ولی دنبال نشد. بعد هم آقای روانفر قهر کرد و دیگر نیامد.
نعمت الهی اظهار داشت: من در جریان آن جلسه ای نبودم که در استانداری و در مورد حمام خسروآغا تشکیل شد، آقای روانفر در آن شرکت داشت. خیلی ها می گفتند روانفر هم در تخریب حمام خسروآغا مقصر بود اما من درست در جریان نبودم می دانم که او از خراب شدن حمام خیلی ناراحت بود. از قبل کسی در اداره‌ی میراث فرهنگی اطلاع نداشت که می خواهند حمام خسروآغا را خراب کنند و این اتفاق یک دفعه افتاد و ما آمدیم و دیدیم آنجا را صاف کردند.
وی ادامه داد: اینکه آقای سیف الهی گفته حمام خسروآغا حمام شاهنشاهی و محل فساد بوده درست نیست. اصلاً این حرف ها علتی برای تخریب نیست. حمام خسروآغا خیلی حمام قشنگی بود، عالی بود. یک روز آمدیم و دیدیم آنجا را صاف کردند. هر کاری کردیم که بفهمیم چه کسی این کار را کرده بی نتیجه ماند.
متن کامل صورت جلسه‌ی دستور تخریب حمام خسروآغا
آنچه در گزارش های پیشین درباره‌ی تخریب حمام خسروآغا مشهود است، اشاره به یک صورت جلسه است که چند روز پیش از تخریب این حمام به امضا رسیده، متن صورت جلسه‌ی ذکرشده به شرح زیر است:
«با عنایت به وضعیت موجود ساختمان مخروبه حمام خسروآغا و اینکه بیش از ۸۵ درصد حمام مخروبه و غیرقابل مرمت و بازسازی گردیده و با عنایت به شکوائیه‌ی شهروندان و تذکرات مکرر علماء و حوزه های علمیه شهر درباب تعیین تکلیف و پیشگیری از خطرات احتمالی جانی و مالی برای شهروندان، به دنبال جلسات مکرر و بازدید از محل، جلسه ای در ساعت ۹ بامداد روز سه شنبه مورخ ۸. ۱. ۱۳۷۴ در دفتر جناب آقای مهندس سیف الهی، معاونت محترم امور استانداری با حضور آقای مهندس آرمان پناه، رئیس محترم کانون کارشناسان دادگستری و آقای مهندس روانفر، رئیس محترم سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان و شهردار منطقه آقای کریمیان، تشکیل و بعد از بحث و تبادل نظر پیرامون موضوع، تصمیمات ذیل اتخاذ گردید:
۱. مقرر گردید با عنایت به فرسوده و غیرقابل مرمت بودن ستون ها و سقف ها و دیوارهای ساختمان و اینکه امکان اینکه ساختمان حمام هرلحظه فروریخته شود و خساراتی را به بار آورد و نظر به اینکه قسمتی از مستحدثات میراث در غرب حمام و زیرساختمان های مجاور قرارگرفته و بایستی احیا شود، قرار شد هم زمان با آزادسازی و تهیه نقشه، محل مورد نظر و قسمت های زیرزمین احیا و بازسازی شود و تماماً در اختیار سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان قرار گیرد و البته هرگونه اقدام احیاء و بازسازی با هماهنگی سازمان مربوطه باشد.
۲. قرار شد با عنایت به وجود بازار در راه ادامه خیابان استانداری، محل تلاقی بازار بزرگ و مسیر خیابان توسط شهرداری اصفهان در طول مسیر خیابان یک زیرگذر طراحی و اجرا گردد.»
نکات قابل توجه در صورت جلسه تخریب حمام خسروآغا
چند نکته از این صورت جلسه برداشت می شود:
– اولاً برخلاف اینکه ذکرشده ساختمان غیرقابل مرمت بود، بر اساس گزارش پیشین ایسنا با عنوان «سه راهی که یک شبه چهارراه شد» محمود منشئی بعنوان پیمانکار مرمت حمام خسروآغا در حال مرمت این بنای تاریخی بوده که هنگام رفتن به محل این پروژه به قصد ادامه‌ی مرمت آن، با صحنه تخریب کامل حمام مواجه می شود.
– دوم اینکه برخلاف گفته‌ی عبدالحسین سیف الهی که در مصاحبه خود با ایسنا با عنوان «حمام خسروآغا را فرح خراب کرد نه من»، ادعا کرده بود در این نشست نسبت به جابه جایی حمام تصمیم گرفته اند، این مورد صحیح نیست چونکه آنها طبق این صورت جلسه تصمیم گرفتند که آنچه از حمام خسروآغا روی زمین موجود بوده آزادسازی کنند.
– از جانب دیگر برخلاف آنچه در این صورت جلسه نوشته شده است، درباب احیای بقایای حمام خسروآغا در زیر زمین و همین طور ایجاد زیرگذر هم هیچ اقدامی انجام نشد.
– موضوع دیگری که از این نامه استنباط می شود نقش مستقیم «حسن روانفر»، ریاست وقت میراث فرهنگی استان اصفهان است که امضای وی در ذیل صورت جلسه‌ی تخریب حمام خسروآغا واضح و مبرهن است. روانفر با آگاهی کامل صورت جلسه ای را امضا کرده که در آن از تخریب و آزادسازی حمام خسروآغا سخن گفته شده و مگر می شود نامه را نخوانده امضا کند و نداند که مقرر است حمام تخریب شود؟ گویی دل خوش کرده بوده به بازسازی قسمت های زیر زمین این حمام و ایجاد زیرگذر!
– از طرفی در این صورت جلسه به شکوائیه شهروندان درباب وجود این حمام خسروآغا نیز اشاره شده که البته فراموش کرده اند در این نامه بطور مشخص از بازاریان و کسبه‌ی آن محل اسم ببرند اما نامه‌ی قدردانی کسبه و بازاریان از مسئولین استان ازجمله اداره کل میراث فرهنگی استان نیز به نقش پررنگ بازاریان در تخریب حمام خسروآغا و همین طور نقش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در این تخریب صحه می گذارد. متن نامه‌ی قدردانی کسبه و بازاریان به شرح زیر است:
«بسمه تعالی. بدین وسیله این جانبان امضاکنندگان زیر از کلیه‌ی مسئولین گرامی و سازمان میراث فرهنگی اصفهان که جهت بازگشایی مسیر خیابان (ادامه‌ی خیابان استانداری به عبدالرزاق) فعالیت قابل توجه و بی وقفه ای داشته اند و بدین منظور گرمابه‌ی خسروآغا را تخریب و راه را جهت عبورومرور همشهریان عزیز هموار و بار ترافیک چهارراه تختی را کاهش داده اند کمال سپاس و تشکر را داریم.»
– موضوع دیگر امضای «حسین کریمیان»، شهردار وقت منطقه سه اصفهان است که علاوه بر نقش مستقیم وی در تخریب حمام تاریخی خسروآغا که عبدالحسین سیف الهی نیز در گزارش «حمام خسروآغا را فرح خراب کرد نه من» این مورد را تائید کرد، نقش «حمید عظیمیان» را نیز در این تخریب کاملاً تأثیرگذار و آشکار می کند. حمید عظیمیان، شهردار وقت اصفهان طبق گفتگوی خود با ایسنا در گزارش «حقیقت حمام خسروآغا را چه کسی فاش می کند» اعلام نمود که «تصمیم گیری های مربوط به حمام خسرو آقا در آن جلسه ای صورت گرفت که در استانداری برگزار شد و اصلاً از من نخواستند که در آن جلسه بروم و بدون حضور من، شهردار منطقه سه را صدا زدند و شهردار منطقه هم نیامد از من اجازه بگیرد که چنین برنامه ای است و چه کار کنم.» این مورد به هیچ عنوان رافع مسئولیت از حمید عظیمیان نیست، موضوع حمام خسروآغا آن هم در مرکز شهر اصفهان موضوعی نبوده که تخریب آن با سروصدا روبرو نباشد و شهردار اصفهان از آن باخبر نباشد! مگر حمام خسروآغا یک مغازه در محله‌ی ناآشنا و کم رفت وآمدی بود می خواستند خراب کنند؟ چطور می شود که شهردار شهرداری مرکزی اصفهان، در مورد بنای مهمی به نام حمام خسروآغا در جریان نبوده باشد!؟
حمایت استانداری از شهردار وقت اصفهان
جهت بررسی نقش استانداری وقت در تخریب حمام خسروآغا و پشتیبانی از این اقدام، متن نامه ای را ازنظر می گذرانیم که «اسحاق جهانگیری»، استاندار وقت اصفهان در تاریخ ششم اردیبهشت ماه ۱۳۷۴ خطاب به «علی محمد بشارتی جهرمی» وزیر کشور نوشته. وی در قسمتی از این نامه آورده است: «با عنایت به تخریب حمام خسروآغا توسط عوامل ناشناس و ازآنجاکه یکی از اعضای سازمان نظام مهندسی به نحوی اهتمام بر آن داشته تا تخریب این حمام را به شهرداری اصفهان انتساب دهد بر آن شدیم تا خلاصه ای وضعیت قبلی این حمام که هیچگاه جایگاهی در بین آثار بهادار موجود در شهر اصفهان را خود اختصاص نداده ذکر کرده و کوشش های مستمر و باارزش شهرداری اصفهان که بحث درخور توجه است را برشمریم.»
جهانگیری در این نامه و در بندهای یک و دو، ابتدا به خرید حمام خسروآغا در سال ۱۳۵۵ توسط شهرداری اصفهان و انتقال مالکیت این بنا به شهرداری اشاره کرده و سپس به موضوع قرارگرفتن حمام خسروآغا در راه امتداد خیابان استانداری و تصمیم رژیم سابق برای انتقال آن به مکانی بین چهل ستون و عالی قاپو اشاره می کند.
وی در ادامه‌ی نامه‌ی خود به موضوع حمام خسروآغا در بعد انقلاب اشاره کرده و در بندهای بعدی آورده است که: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنا به دلایلی که بدان ها اشاره خواهد شد، آثار باقیمانده از حمام در دو انفجار قوی تقریباً از بین رفته است که بنا به تائید مدیرکل میراث فرهنگی استان ۸۵ درصد ساختمان مخروبه قبلی، تخریب و غیرقابل مرمت و بازسازی گردیده و محل مخروبه به زباله دانی کسبه‌ی اطراف تبدیل گشته و با وجود تذکرات کتبی شهرداری به میراث فرهنگی در خصوص انجام اقدامات مؤثری بمنظور رفع حالت مزبله دانی از این محل، متأسفانه از جانب میراث فرهنگی اقدام مؤثری به عمل نیامده است.
انفجار دو بمب قوی در داخل ساختمان مخروبه حمام تقریباً آثار قابل توجهی را از این اثر برجای نگذاشته است. بررسی ها نشانگر آنست که حمام خسرو آغا در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بعنوان یک مرکز فساد و فحشا شهره‌ی عام و خاص بوده است(عفت کلام مانع از ذکر مواردی است که زبانزد مردم است) و پس مردم متدین و متعهد اصفهان از همان ابتدا نسبت به این محل حساسیت خاصی داشتند و انفجار سال ۱۳۶۳ را در همین راستا می توان ارزیابی کرد.
علاوه بر مردم، علما و روحانیون بزرگ اصفهان نیز نسبت به حمام خسرو آغا با عنایت به موارد مختلفی که از انجام اعمال خلاف شرع مقدس اسلام در این محل ذکر می شد به شدت حساسیت داشته و مکرراً خواهان برچیده شدن مخروبه های آن بوده اند. شعف و شادی مردم بعد از برچیده شدن مخروبه های حمام که با ارسال طومار و نصب پلاکارد و امثالهم تجلی یافت، نشانگر خاطرات بد مردم از این محل است.»
اسحاق جهانگیری در ادامه‌ی این نامه با نام بردن از تعدادی از پل ها و مکان های تاریخی اصفهان از فعالیتهای شهرداری اصفهان تشکر کرده است.
بررسی نامه‌ی استاندار وقت اصفهان به وزیر وقت کشور
– آنچه از نامه‌ی جهانگیری بیش از همه استنباط می شود این است که مالکیت حمام خسروآغا از سال ۱۳۵۵ در اختیار شهرداری اصفهان است اما این سازمان منتظر است تا اداره میراث فرهنگی وقت این بنا را مرمت کند!
او عنوان کرده است که با وجود تذکرات کتبی شهرداری به میراث فرهنگی در خصوص انجام اقدامات مؤثری بمنظور رفع حالت مزبله دانی از این محل، متأسفانه از جانب میراث فرهنگی اقدام مؤثری به عمل نیامده است! در حالی از یکسو مالکیت حمام از آنِ شهرداری بوده است و از طرفی شواهد تائید می کند که پیمانکار میراث فرهنگی مرمت حمام خسروآغا را شروع کرده بود و حتی در روز حادثه‌ی تخریب حمام نیز برای ادامه‌ی مرمت این حمام در محل حضور یافته بود ولی دیگر حمامی وجود نداشت!
– نکته‌ی دیگر، حمایت کامل استاندار وقت اصفهان از شهرداری است که بعنوان عامل اصلی این تخریب معرفی شده بود، درحالی که قدر مسلم تخریب حمام خسروآغا بدون تائید استانداری اصفهان، امری بعید است چونکه شخص استاندار، ریاست کمیسیون ماده پنج را نیز به عهده داشته و دارد و بطور قطع تخریب حمام خسروآغا بعنوان یک بنای بسیار مهم که از زمان حاکمیت رژیم سابق نامه های اداری مختلفی درباره‌ی چگونگی برخورد با آن مکاتبه شده است، بدون رأی مثبت کمیسیون ماده پنج و چراغ سبز شخص استاندار امکان پذیر نبوده است.
– نکته‌ی سوم شادمانی مردمی است که جهانگیری از آنها نام برده درحالی که منظور وی کسبه و بازاریان محدوده‌ی حمام خسروآغا بوده و وی اندوه علاقه مندان به میراث فرهنگی را نادیده گرفته بود.
– موضوع دیگر برچسب مرکز فساد و فحشا زدن به حمام خسروآغا است درحالی که بر همگان آشکار است چنین عناوینی هیچگاه دلیلی برای محو یک بنای تاریخی نیست و بطور قطع تخریب این حمام باهدف راه اندازی خیابانی صورت گرفت که افراد بسیاری به دنبال این اقدام منفعت می یافتند.
– اما نکته‌ی مهم دیگر در این نامه اشاره به سالهای ۱۳۵۸ و ۵۹ و دو انفجار برای تخریب حمام خسروآغا است که با وجود این اقدامات مخربانه، حمام همچنان برپا بود.
حمام خسروآغا مفسده خانه نبود
فرهاد فخاری تهرانی، دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران درباره‌ی حمام خسروآغا به ایسنا اظهار داشت: ادبیات بسیار حساسی در روح حمام ها جاری است و هیچ موقع از حمام ها در ایران به اسم… خانه استفاده نشده است چون این خلاف نظر ابن سینا در کتاب قانون است. من توهین به باورهای خودم و مردم را اصلاً قبول ندارم و این یک توهین است که آقای سیف اللهی گفته حمام خسروآغا مفسده خانه بود.
وی درباب اقدام برای تخریب حمام خسروآغا در اوایل انقلاب اظهار نمود: تخریب حمام خسروآغا دو بار صورت گرفت که یک فاز آن مربوط به زمانی است که آقای مهندسی بجنوردی استاندار اصفهان بود. ایشان رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و آدم فرهنگی است و در زمان وی یک دفعه حمام را منفجر کردند اما نمی دانم با چه چیزی که یکی از سرستون ها پرید ولی سقف پایین نیامد چون مهندس کسائیان اسلب بتونی با میلگرد در آن ریخته بود.
در اینجا لازم است به صحبت های حمید عظیمیان شهردار سابق اصفهان نیز اشاره نماییم که در تاریخ ۲۵ شهریورماه ۱۳۹۸ ادعای جابجایی حمام خسروآغا را مطرح کرده و آورده است که «من آن زمان سفری به رومانی داشتم و آنجا پروفسوری را دیدیم که کارش جابه جایی کلیساها و ساختمان های تاریخی بود و او را به اصفهان دعوت کردم تا درباب جابه جایی حمام خسرو آقا به جایی بین عالی قاپو و چهل ستون تصمیم بگیریم. ایشان آمد و حمام را دید و یک سمینار در شهرداری برگزار کرد و همه مهندسان آمدند و نقطه نظرات و ایده های این پروفسور را شنیدند. بعد مرحوم آقای کازرونی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور اظهار داشت که لازم نیست این جابه جایی را رومانیایی ها انجام دهند و خودمان انجام می دهیم و گفت ما در کجا و کجا، قبر و بناهایی را جابه جا کردیم و خودمان بلدیم این جابه جایی را هم انجام دهیم. عظیمیان به این نکته نیز اشاره کرده کرده بود که «در زمان رژیم سابق هم مصوبه ای به تصویب رسیده است که این حمام به جایی بین کاخ چهل ستون و عمارت عالی قاپو منتقل شود. حتی هزینه های آن هم پیش بینی شده بود.»
اما فرهاد فخاری تهرانی در این خصوص خاطرنشان کرد: جابجایی بناهای آجری در دنیا وجود ندارد چون آجر با ملات است و آن هایی که قابل جابجایی هستند بناهای سنگی است.
فخاری ضمن اشاره به اینکه محدوده‌ی حمام خسروآغا باردیگر به پیاده رو تبدیل می شود، اظهار داشت: تمام پروژه های عمرانی ما با محیط زیست و میراث فرهنگی مشکل پیدا کرد و پیدا می کند چون ما عموماً آن تخصص را نداریم و انجام ندادیم و بلد نیستیم. نمی دانیم که وقتی یک بازار را قطع می نماییم این بازار دارای چندین بلوک است و درواقع وقتی ما خیابان را قطع می نماییم، یک بافت را خراب می نماییم و ایستایی بافت را زیر سؤال می بریم و فاسد می شود.
اما بعد…
