آبنما کار: «مدرسه البرز»، «ساختمان اداره پست ایران»، «مدرسه ژاندارک»، «کارخانه قند ورامین»، «زندان قصر»، «مدرسه جدید دارالفنون»، «مسجد فخرالدوله امین الدوله»، «مدرسه انوشیروان دادگر» و «کلیسای حضرت مریم»، همچون بناهای تاریخی تهران هستند که با معماری شاخص و منحصر به فردی تولید شده اند و حتی در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند، اما تمام این بناها یک وجه مشترک دارند و آن هم این است که یک معمار روس تبار به نام «نیکولای مارکُف» آنها را پدید آورده است.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، این معمار زاده‌ی گرجستان، در بریگاد قزاق که یک واحد ویژه نظامی در ایران بود، خدمت می کرد و از آکادمی هنرهای زیبای سن پترزبورگ فارغ التحصیل شده بود و در دوره ای از زندگی اش به یادگیری زبان فارسی پرداخته بود. او بعد از خروج از بریگاد قزاق به معماری می پردازد و آثاری با تلفیق معماری مدرن و سنتی ایرانی در تهران به وجود می آورد.
مارکُف در سالهای خدمتش در تهران، خانه های زیادی ساخت که حالا اطلاعات چندانی از آنها در دسترس نیست و حتی تعدادی از آنها تخریب شده اند، اما چندین اثر شاخص از مارکف به یادگار مانده است و تعدادی از آنها حفظ شده اند و برخی دیگر به حفاظت فوری نیاز دارند.
ایسنا درباره ی آثاری که از مارکُف در تهران بجای مانده و وضعیت حال حاضر آنها، با «اسکندر مختاری» ـ معمار و مرمتگر ـ گفت وگویی کرد که در ادامه مشروح آنرا می خوانید:
«از جمله معماران موثر در جنبش معماری تحول «نیکولای مارکُف» معمار گرجستانی است که از سال ۱۹۲۱ به بعد وارد کار معماری شد. «مدرسه البرز» اولین اثری است که “مارکُف” در ایران ساخته و یکی از مهم ترین آثار معماری معاصر ایران و برجسته ترین کارهای این معمار به شمار می آید. معماری این مدرسه بعدها به عنوان الگو برای دیگر معماران مورد استفاده قرار گرفت. «مدرسه البرز» در سال ۱۳۰۳ ساخته و در لیست آثار ملی ثبت شده است و از سال تاسیس تا حالا خدمات آموزشی ارایه داده است.

از دیگر اقدامات مارکف، بازسازی مدرسه «دارالفنون» است که در سال ۱۳۰۷ انجام شد، به عبارتی ساختمان فعلی دارالفنون که هنوز پابرجا می باشد، کار «مارکُف» است و از عمر آن حدود ۹۵ سال می گذرد. این مدرسه هم در لیست آثار ملی ثبت شده است.

مدرسه دخترانه «ژاندارک» پروژه دیگر «مارکُف» در تهران بوده که شبیه «مدرسه البرز» است. این مدرسه هم در لیست آثار ملی ثبت شده است، اما با این وجود وضعیت مناسبی ندارد و بیشتر بخش های آن هم اکنون بدون استفاده است.

مدرسه دخترانه دیگری به نام «انوشیروان دادگر» در خیابان انقلاب روبروی پارک دانشجو ساخته که این مدرسه هم مانند «البرز» از شروع ساخت تا کنون فعال بوده است.

«زندان قصر» یکی دیگر از آثار این معمار گرجی تبار است که در سال ۱۳۰۷ ساخته شد. خوشبختانه این اثر مارکُف از بلایا جان سالم به در برد و علاوه بر ثبت در لیست آثار ملی، در حال حاضر به عنوان «موزه» کاربرد دارد.

ساختمان پست تهران نیز اثر دیگری از مارکُف است و بعد از مرمت و تغییر کارکرد به موزه، هم اکنون حال خوبی دارد.

مارکف همین طور دو دانش سرا در تهران ساخت که یکی دانش سرای عالی واقع در باغ نگارستان است و دانشگاه تهران امروز در آن خدمات فرهنگی ارائه می دهد و دیگری دانش سرای مقدماتی (دانشگاه خوارزمی) در خیابان مفتح است.
«کارخانه قند ورامین» نیز از کارهای شاخص این معمار است که در ادامه آن، مجموعه مسکونی برای کارکنان این کارخانه ساخت. این کارخانه هم ثبت آثار ملی شده است، اما امروز حال و روز مناسبی ندارد.

مارکُف تعدادی خانه هم در تهران ساخته است که تعدادی از آنها ناشناخته هستند، اما از نحوه معماری آنها می توان متوجه امضای مارکُف شد.
خانه «پروفسور عدل» یکی از همین خانه هاست که این معمار در کنار خیابان ولیعصر تهران ساخت این خانه ثبت ملی شده و در اختیار فرهنگستان هنر است.

خانه «پیرنیا» در لاله زار نیز که امروز موزه طب سنتی و گیاهان دارویی است، همچون آثار مارکُف بوده و همچون آثار ملی است که مرمت شده و وضعیت خوبی دارد.

خانه «حسن خان اکبر» که مدتی دفتر کار این معمار بوده و در خیابان جمهوری امروزی و سمت شرقی ساختمان پلاسکو واقع است، از دیگر آثار مارکُف به شمار می آید که در آثار ملی ثبت شده، اما وضعیت نامساعدی دارد و درحال تخریب است که باید فوری رسیدگی شود.
نکته جالب درباره ی مارکُف این است که علاوه بر ساخت دو کلیسا در تهران، یکی در خیابان مفتح و دیگری در خیابان سی تیر، مسجدی به نام «امین الدوله» در خیابان هدایت ساخته است.

یکی از شاهکارهای مارکُف مقبره شاهزاده گرجی در مجموعه گورستان ارامنه در منطقه دولاب تهران است، با توجه به این که این مجموعه در لیست میراث ملی ثبت شده است و یک دفعه هم مرمت شده، اما الان در وضعیت مناسبی نیست. با اینحال یکی از زیباترین کارهای اوست. مقبره مارکُف و همسرش نیز در چند قدمی مقبره شاهزاده گرجی قرار دارد. کلیسای کوچکی هم در این مجموعه وجود دارد که فکر می کنم از آثار این معمار است.»

مختاری در ادامه درباره ی سبک معماری «مارکُف»، اظهار داشت: مارکُف بر معماری بلدیه تهران که از سال ۱۳۰۲ با آمدن کریم آقاخان بوذرجمهری اقدامات موفقی را برای آماده کردن شهر برای دوره ای جدید از حیات شهری انجام داد؛ نقش اساسی و موثری داشته است.
این پژوهشگر مطالعات معماری اضافه کرد: سبک معماری این دوره متأثر از کارهای مارکُف است. در حقیقت آثار مارکُف آن قدر اهمیت داشته که از سال ۱۳۰۵ هیأت وزیران مصوبه ای را تصویب می کند که از آن به بعد دولت اجازه دارد ساختمان های دولتی را بدون مناقصه با احتساب حق الزحمه چهار درصد برای طراحی و نظارت اجرا به «مارکُف» واگذار کنند و این مصوبه در تاریخ توسعه شهری تهران بی نظیر است.
مختاری بیان کرد: کار متمایز و برجسته مارکف این بود که از طرح های مدرن برای ساخت بنا استفاده می کرد، اما برای نمای بیرونی اثر از مفاهیم و جزییات معماری ایرانی در دوران اسلامی استفاده بهره می برد. ساختمان هایی که او ساخته در شهر، غریبه به نظر نمی آیند و در پیوند با معماری گذشته ایران هستند. به عنوان مثال، برای مدرسه دارالفنون سردری با ایوانی با شکوه به شیوه معماری ایرانی در دوران اسلامی می سازد و برای آرایه های سردر از هنر استاد «حسین لرزاده» بهره میکیرد. ورودی مدرسه البرز هم در پیوند با معمار ایرانی در دوران اسلامی است. او به حدی این کار را با دقت و وسواس انجام می دهد که بنظر می رسد این اثر کار یک معمار ایرانی است. در بعضی مواقع هم در کارهای او می بینیم که از عناصر و جزییات فرنگی هم استفاده می نماید، مانند سرسرای ورودی «مدرسه البرز» که به معماری نئوکلاسیک نزدیک است. گاهی هم ارجاعات او به معماری پیش از اسلام برمی گردد، مانند «مدرسه انوشیروان دادگر» که برای زرتشتیان تهران تولید شده و «مارکُف» از سر ستون های دوره های هخامنشی برای نمای بیرونی آن بهره برده است. در طرح های دوران شروع مدرن، استفاده از معماری سنتی ایرانی در تلفیق با معماری مدرن مهارت فراوانی را می خواسته والا این دو سبک با هم ترکیب نمی شدند، اما مارکُف توانسته بود که معماری مدرن و اروپایی با معماری ایرانی را بخوبی تلفیق و ترکیب کرده و سبک متفاوتی را خلق کند و این باعث شده است که وقتی می گوییم معماریِ مارکُف یک سبک خاص از معماری معاصر در ذهن نقش می بندد.
سرستون های مدرسه انوشیروان دادگر

منبع: abnamakar.ir